İNEGÖL NÜFUSUNDA PATLAMA-1
1487 yılı kayıtlarında görüldüğü üzere o yıllarda İnegöl, 74 hanelik çok küçük bir kasabacıktır. Merkez mahalleye, bir isim dahi konmamıştır.
Sadece Cuma Mahallesi, ismen tescil edilmiştir. Cuma Camii, Yıldırım Beyazıt tarafından inşa ettirildiğine göre; daha önceki yıllarda İnegöl Kasabası'nda Cuma Camii de bulunmuyordu, demektir.
Orhan Gazi devrinde, Orhan Gazi'nin İnegöl'deki mescit'te görev yapan İmam Hatip için tahsis ettiği hizmet dirliği, günümüz Sinan Bey Camii karşısında yer alan Zaviyeli-Mescit görevlisi için tahsis edilmiş olmalıdır.
Yıldırım Beyazıt'in, yaptırdığı İnegöl-Cuma Camii ve çevresinde teşekkül eden Cuma Mahallesi, yeni bir gelişmedir ve kasabanın imarında, izlenecek istikamete de işaret etmektedir. Dikkati çeken husus, Yıldırım Bayezit, İnegöl Cuma Camii'ni, mevcut yerleşim alanının kenarında inşa ettirirken hamamını, yerleşim alanı ortasında ve Zaviyeli-Mescid'in hemen ya kınında inşa ettirmiştir.
Günümüzde Çifte-Hamamlar adı verilen iki hamamdan kuzeyde olanı, Yıldırım Hamamı'dır. Bu da gösteriyor ki fetihten sonra, İnegöl'de ilk imar faaliyetini, Yıldırım Bayezit başlatmıştır. İlgili kısmında açıklanacağı üzere Kurşunlu Kervansarayı ve Kurşunlu Zaviyeli Mescidi de O'nun tarafından yaptırılmıştır.
1520 yılında yapılan tahrirde İnegöl Cumi-i Kebir, Sinan Bey ve Yenice olmak üzere 3 mahalle olarak gösterilmiştir. Ancak, İshak Paşa Külliyesi ile ilgili olup büyük çoğunluğu İshak Paşa'nın azatlılarından oluşan bir cemaatin de bulunduğuna tahrir defterlerinde işaret olunmaktadır ki bu topluluk (tüccar ve sanatkarlardan oluşmaktadır)
Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri adlı eserde görülen bu kayıtlardan anlıyoruz ki İshak Paşa, yaptırmış olduğu cami, kervansaray, medrese, hamam, türbe, dükkan ve çeşmelerden oluşan geniş külliyesi ile İnegöl'ü, Yıldırım Bayezit'ten sonra imar ve ihya eden ikinci devlet adamıdır. Ancak, O'nun yaptırdığı külliye etrafında mahalle teşekkül etmemiş, çok miktarda dükkan ve iş yeri açılmıştır. Bu nedenle İshak Paşa Camii, Çarşı Camii olmuştur. Büyük olmasına rağmen Cuma Camii adını alamamıştır.
Bursa Kütüğü adını taşıyan eserinde Kamil Kepecioğlu'nun, tespit ettiği üzere 1510 yılında yapılan tahrirde İshak Paşa Külliyesi ve çevresinde yer alan çarşı, dükkan ve iş yerleri -mali yönden- bir mahalle olarak değerlendirilmiş ve bu tahrir kayıtlarında İnegöl, 4 mahalle gösterilmiştir. Buna karşın, 140 yıl sonra İnegöl'ü ziyaret eden Evliya Çelebi ise İnegöl Kasabası'nın merkez mahallelerini, 3 mahalle olarak gösterecek ve çarşı yöresini, mahalle olarak dikkate almayacaktır.
Bu dönemde İnegöl'ü Yenişehir'e bağlayan yolun çıkış noktasında yer alan ve ticaret kervanlarının, konaklama yeri olarak kullandıkları Nakkarezen Çiftliği vardır. Günümüzde Sinan Bey Mahallesi, Yeni Cami Sokağı'nda merkadi/hatıra mezarı bulunan ve Şaban Dede diye anılan zat bu çiftliğin şeyhidir. Bir diğer ifadeyle Şaban Dede, Nakkarezen Çiftliği'nin işletme müdürüdür. Cuma Camii'nin çevresinde oluşturulan Cami-i Şerif Mahallesi'nden sonra Yenice Mahallesi'nin kurulması da İnegöl'ün imar ve ihyasında üçüncü aşamayı teşkil eder ki bunu sağlayan zat da tahrir defterlerinde zeamet sahibi olarak gösterilen Hamza Beyoğlu Derviş Mehmet Bey'dir. (DEVAM EDECEK) DÜZENLEYİP YAYINA HAZIRLAYAN: AYHAN BAYRAKTAR
İNEGÖL NÜFUSUNDA PATLAMA-2
Cuma Camii'nin çevresinde oluşturulan Cami-i Şerif Mahallesi'nden sonra Yenice Mahallesi'nin kurulması da İnegöl'ün imar ve ihyasında üçüncü aşamayı teşkil eder.
Bunu sağlayan zat da tahrir defterlerinde zeamet sahibi olarak gösterilen Hamza Beyoğlu Derviş Mehmet Bey'dir.
Derviş Mehmet Bey, Antakya'dan gelerek Bursa'ya yerleşmiş olan K?sım Efendi'yi İnegöl'e davet eylemiş ve sempati beslediği bu zat adına, Diğrihı Çayırında/Atış Alanı'nda bir tekke-zaviye inşa eylemiştir.
KASIM EFENDİ
İşte bu tekke-zaviye çevresinde teşekkül eden yerleşim alanı, Yenice Mahallesi adını almış ve İnegöl'ün üçüncü mahallesi olmuştur. Bu yeni mahallenin merkezinde de K?sım Efendi Tekke ve Zaviyesi yer almıştır.
K?sım Efendi, yaygın eğitim sistemi içinde, tekke ve zaviyesinde irşat hizmeti sunmuştur. Sohbetlerini de Cevahirü'l-Ahbar isimli eserinde toplamıştır. Bu yolla verdiği tasavvufi eğitimden müritleri geniş ölçüde yararlanmıştır.
Cevahirü'l-Ahbar isimli bu eserin - Demirci-zadelerden Hacı Abbas Ağa adına istinsah edilmiş bir nüshası, halen, K?sım Efendi Zaviye ve Türbesi'nde mahfuzdur.
Bu duruma göre, K?sım Efendi, İnegöl'lü ilk yazar olma hüviyetini kazanmış bulunmaktadır.
İNEGÖL'ÜN YOK OLAN MEZARLIKLARI
Bir diğer husus, İnegöl Kasaba merkezinde bulunan her mahallenin, bir mezarlığı bulunuyordu. Söz gelimi, İshak Paşa Camii'nin kıble tarafı ki günümüzde parktır, burası, İshak Paşa Mezarlığı'dır.
Belediye Kültür Sarayı'nın bulunduğu saha da Cuma Mahallesi Mezarlığıdır. Sinan Bey Mahalle Mezarlığı ise Kırcalı Camii'nin ve İnegöl San'at Mektebi'nin bulunduğu alandır.
Yenice Mahalle Mezarlığı da K?sım Efendi Caddesi üzerinde ve camiin yüz metre kadar ilerisindedir; günümüzde mezarlığın bulunduğu ada, meskun mahal olmuş; Akçabat Fırını'nın yer aldığı lüks bina tipi yapılar ile bu ada, doldurulmuştur.
GÖÇLER İLE KURULAN MAHALLELER
Şehir merkezinin çekirdeğini oluşturan bu üç mahalleye ilaveten 1699 Karlofça Andlaşması'ndan sonra -Balkanlardan ve Kafkaslardan aldığı göçler ile - İnegöl, nüfus yönünden, hızla artmıştır.
Göç sonrası oluşan mahalleler sırasıyla; Osmaniye, Hamidiye, Burhaniye, Mahmudiye, Orhaniye, Süleymaniye, Kemal Paşa, Mesudiye, Karadere/ Huzur, Akhisar mahalleleri yanı sıra son olarak da Alanyurt belde mahalleleri de İnegöl belediye sınırları içine alınmıştır.
Büyükşehir uygulaması ile de ilçeye bağlı tüm köyler, İnegöl'ün mahallesi ilan edilmiştir.
