Fabrika ve sanayi kuruluşlarının zekatı nasıl hesaplanır? Sanayi kuruluşlarının sermayesini ikiye ayırmak gerekir.
a) Sabit sermaye; kapalı alan, makineler, servis aracı, lojman vb. tesis ve ekipmanlar mesleği ifaya yarayan bölüm olup zekattan muaftır.
b) Döner sermaye; kuruluşun nakit para kaynakları, alacak ve borçları, hammadde ve üretilmiş malları döner sermayeyi oluşturur. Burada elde bulunan para kaynakları, hammadde ve üretilmiş malların nakit değerleri hesaplanır, borçlar düşülür, kesin alacaklar eklendikten sonra zekat matrahı ortaya çıkar. Bu değerler toplamı %2,5 tan yıllık zekata tabidir.
Mesela; bütün mal varlığı yüz milyon lira olan bir sanayi kuruluşunda sabit sermaye kısmı %50 olsa, geri kalan 50 milyon lira döner sermayenin toplam zekatı 1 Milyon 250 bin lira olur.Şirketlerde zekat her ortağın, şirket dışı mal varlığını da dikkate alarak kendisi tarafından verilmesi esastır. Ancak şirket ana sözleşmesiyle veya sonradan şirket yönetimine zekatı hesaplayıp ehline verme yetkisi tanınmışsa yönetim kurulunun zekat niyetiyle yapacağı yardımlarla ortakların zekatı verilmiş olur.
Bir şirketin sabit ve döner sermaye oranları belli olunca, bu rakamın hisse senedi sayısına bölünmesi ile hissenin o yıl zekat matrahı ortaya çıkmış olur. Mesela; 100 milyon lira mal varlığı olan bir şirkette, %50'i sabit sermaye olsa, hisse senedi reel değerinin yalnız %50'si, %2,5 üzerinden zekata tabi olacaktır.Sabit sermaye kimi sanayi kuruluşlarında %90'a çıkarken, süper marketlerde %10 hatta %5'lere kadar düşebilir. Böyle bir ortaklığa ait hisse senedinde sabit sermayeyi düşme oranı da düşük olacaktır. Günümüzde hisse senedi değerlerinde bu anlamda bir çalışma yapılması ve zekat yükümlüsünün bu konuda bilgilendirilmesine ihtiyaç vardır.
TARIM ÜRÜNLERİNİN ZEKATI (ÖŞÜR) NEDİR?
Öşür arazilerinden elde edilen tarım ürünlerinin zekatı ile ilgili olarak Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurulur: "Hasat günü ürünün hakkını, zekatını verin."5 İbn Abbas, bu ayetteki "hakkahu" sözcüğünün zekat anlamında olarak, öşür (onda bir) veya yarı öşür (yirmide bir)'i ifade ettiğini söylemiştir. "Ey iman edenler! Kazandıklarınızın helal olanından ve sizin için yerden çıkardıklarımızdan infak edin."6 ayetindeki "infak etmek" de zekat vermek anlamındadır.7 Hz. Peygamber (s.a.s) de şöyle buyurmuştur: "Yağmur veya kaynak suyu ile sulanan veya kendiliğinden sulak olan yerlerin ürünlerinden onda bir (öşür), hayvan gücü veya taşıma su ile sulanan toprakların ürününden ise yirmide bir zekat gerekir." 8
Ebu Hanife'ye göre; tarım ürünlerinin zekatında nisap aranmaz. Öşür arazisinin ekilip biçilmesiyle elde edilen her çeşit üründen, sebze ve meyvelerden, azından da çoğundan da üretici zekatı gerekir. Buğday, arpa, pirinç, baklagiller, karpuz, domates, biber, kavun, karpuz, hurma, şeftali, armut, üzüm ve benzeri yaş veya kuru ürünler böyledir. Bunun için bir yıl geçmesi de gerekmez. Yılda çift ürün alana çift öşür gerekir. Dayandığı delil: "Sizin için yerden çıkardıklarımızdan verin."9 ayetinin mutlak anlamıdır.
Ebu Yusuf ve İmam Muhammed'e göre ise, tarım ürünlerinde nisap yaklaşık bir ton (beş vesk) olup, bundan daha az olan ürün çeşitlerinde öşür gerekmez. Ayrıca öşür gerekmesi için, ürünün bir yıl kadar dayanabilecek nitelikte olması gereklidir. Tarım ürünlerinden öşür verirken yıl içinde yapılan masraflar dikkate alınmaz. Bu masraflar toprak sahibine ait olan üründen karşılanmış olmalıdır.Nitekim kiraya verilen toprağın öşrü Ebu Hanife'ye göre toprak sahibine, çoğunluk fakihlere göre ise kiracıya aittir. Sonraki Hanefi fakihleri bu konuda çoğunluğun görüşü ile fetva vermişlerdir.10 Ancak bu durumda toprak sahibinin öşrün verilmesini sağlayacak önlemleri alması gerekir.
Dipnotlar: 5; Nesai, Zekat, 48; İbn Mace, Zekat, 1. 5) En'am, 6/ 31. 6) Bakara, 2/ 267. 7) bk. Tevbe, 9/ 34. 8) Buhari, Zekat, 55; Müslim, Zekat, 8; Ebu Davud, Zekat, 5, 12; Tirmizi, Zekat, 14; Nesai, Zekat, 25. 9) Bakara, 2/ 267. 10) Kasani, Bedayi', II, 56; İbn Kudame, Muğni, II, 728.
