Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan Seyahatname internete aktarıldı. İnternette gezinirken Google Maps'ta Mustafa Başaran tarafından oluşturulan bir eklentiyle şehir şehir lokasyon belirlenerek gittiği tüm şehirler hakkında yazdığı bilgilere ulaşmak mümkün.
Evliya Çelebi'nin gittiği tüm şehirlerin yerini gösteren ve o şehrin üzerine tıkladığınızda seyahatnamede yazan metne ulaştığınız çok hoş bir eklenti. Emeği geçenlerden Allah razı olsun. Haritadan İnegöl'ü buldum ve üzerine tıkladığımda Seyahatname'de İnegöl hakkında yazdıklarını keyifle okudum. Sadece İnegöl ile ilgili değil Domez köyü, Gündüzlü, Babasultan, Bursa, Uludağ vs. bir çok yer hakkında o dönem yazdığı ve o dönemin şartlarını anlattığı bilgilere ulaşabilirsiniz. Tıpkı zaman kapsülünde bir yolculuk yapmış gibi.
İnegöl ile ilgili yazdıklarını sizin de mutlaka okumanız gerektiğine inanarak buraya alıntıladım;
"(—) tarihinde Rum keferesi elinden Sultan Osmancık fethidir. Bursa Sancağı'nda paşa hâssı voyvodalığıdır. Ve 150 akçe yüksek kazadır. 66 köyü vardır. Şehri bir ulu öz içinde İrem Bağı gibi bir mamur ve süslü Türk halkı kasabasıdır. Ama gayet bolluk şehirdir. Ve halkı garip dostlarıdır. Herkes ile güzel geçinmeleri ile meşhur olmuşlardır.
Ve bütün şehri 3 mahalle ve bin kiremit örtülü donanımlı ve süslü eski hanelerdir.
Ve tamamı 5 mihraptır. Kalabalık cemaate malik çarşı içinde İshak Paşa Camii, büyük yapıdır. İshak Paşa Medresesi, âlimler arasında meşhur medresedir. Ve bir mükellef hanı ve bir hoş havalı hamamı vardır, hepsi İshak Paşa'nın ve kurşun örtülü mamur yapılardır.
Ve bir cami de eski yapı, büyük mabet, Yıldırım Han Camii kiremit ile örtülüdür, kurşunlu değildir, ama acayip ruhaniyetli dua kabul olacak camidir. Bu camilerden başka mescittir.
Ve 2 medrese, 2 tekke, 3 sıbyan mektebi, 7 hayat suyu çeşmesi ve bir Yıldırım Han hamamı vardır.
150 dükkânları vardır. Haftada bir bu şehir içinde çevre köylerden nice bin adam toplanıp büyük pazar kurulur, her çeşit meta bulunup alışverişler olur.
Bu şehir İnegöl Ovası'nın tam ortasında bir yüksek yerde olmakla suyu ve havası hoş olduğundan al yanaklı mahbûbesi olur, derler.
Eynegöl ismi ezine günden gelme bir isimdir. Bu şehir ilk defa fethedildiğinde ezine günü imiş yani cuma imiş. Onun için ezine gününden bozma, Etrak kavmi ze harfini kaldırıp sözü basitleştirerek Eynegöl derler. Ve hâlâ bu diyarlarda camilere eyne damı derler, yani cuma camii demek olur. İlk defa cuma göl kenarında kılındığı için Eynegöl derler. Gölü ara sıra kuru olur
Bu şehrin has ve beyaz ekmeği ve camız kaymağı meşhurdur.
Bu şehrin yıldız tarafına Bursa Yenişehri ki, yukarıda yazılmıştır, 5 saat yerdir. Bilecik Kasabası bu şehrin doğu tarafına Kurşunlu dağlarının Ahi Baba yolundan 9 saat yerdir. Adı geçen kasabalara kadar bu arada olan dağ ve taş, sahra, bayır ve kaş, bakımlı ve şenlikli köylerdir. Tamamen Etrak kavmi sakinlerdir. Gafil gitmemek gerek, zira eşkıyası bir av alıp Keşiş Dağı'nda karar edip ruhban olur."
