Hayvanların Kış Uykusu Sırları
Kış mevsimi yaklaştıkça hava soğur, günler kısalır, yapraklar renk değiştirir ve yere düşerler, kar toprağın üzerini kaplar. İnsanlar sıcak alışveriş merkezlerinde ihtiyaçlarını alıp, sıcak arabalarında, sıcak evlerine gelirler. Üzerlerine kazaklar, hırkalar giyerler. İyi de, tabiatta doğal ortamda yaşayan hayvanlar kışı nasıl geçirir, hiç düşündünüz mü?
Hayvanların Kışa Adapte Olma Yöntemleri
Bir kısmı daha ılıman yerlere göçerler. Bu konuda kuşlar ve balıklar avantajlıdır. Bazıları kendilerini kışa adapte ederler, daha kalın yeni tüyler çıkarırlar. Hatta bazı tavşan türlerinde karda saklanabilmek için tüyler beyazlaşır. Bazıları yiyeceklerini önceden depoladıkları bir sığınak bulurlar. Bazıları da toprakta derin tüneller açarlar ama bazıları için de kış mevsimini uyuyarak geçirmekten başka çare yoktur.
Ayıların Kış Uykusu Yanılgısı
Genellikle ayıların kış uykusuna yattıkları bilinir ama bu doğru değildir. Gerçi ayılar kışın mağaralarda uzun uzun uyurlar ama bu kış uykusu değildir. Daha doğrusu kış uykusu bir çeşit uyku değildir. Normal canlılarda uyanıkken ve uyku halindeyken, vücut ısısında ve metabolizmanın çalışmasında ciddi bir fark yoktur. Oysa kış uykusu, hayvanların hayat ile ölümü ayıran çizgiye kadar gelmeleri şeklinde tanımlanabilir.
“Kış uykusu, hayvanların hayat ile ölümü ayıran çizgiye kadar gelmeleri şeklinde tanımlanabilir.”
Hibernasyon: Gerçek Kış Uykusu
Bazı hayvanların kış uykusuna yatmalarının iki sebebi vardır: Havanın çok soğuması ve yiyecek bulma güçlüğü. Soğuk havada yaşayabilmek için hayvanların daha çok enerjiye ihtiyaç duymalarına rağmen karlı kış günlerinde yiyecek bulma imkanı azalır. Kış uykusu bu zor mevsimde hayvanın enerji ihtiyacını azaltır, enerji tasarrufu sağlar.
Kış uykusu bildiğimiz şekilde uyumak değildir. Buna bilim dilinde 'hibernasyon' diyorlar. Vücut ısısının ortam sıcaklığına düştüğü bu durumu birçok balık türünde, kurbağalarda, sürüngenlerde, kuşlarda ve memelilerde görebiliyoruz.
Hakiki anlamda kış uykusuna yatan bir hayvanı (hibernatör) gördüğünüzde, ölmüş olduğunu sanabilirsiniz. Vücut ısıları sıfır dereceye kadar düşebilir. Bir dakika içinde sadece birkaç kez nefes alırlar, kalp atış hızı o kadar düşüktür ki, hissedilmez bile. Havalar ısındığında ise vücudun normal düzene geçmesi sadece birkaç saat alır.
Enerji Tasarrufu ve Vücut Ağırlığı Kaybı
Kış uykusuna yatan hayvanlar, uyku süresince kendi vücutlarındaki yağı tükettikleri gibi ara ara uyanarak bulundukları yere yazdan stok ettikleri yiyeceği yiyenler de vardır. Kış uykusu sırasında hayvanlar vücut ağırlıklarının yüzde kırkına yakınını kaybederler.
Bu kaybın yüzde 90'ına periyodik olarak uyanmalardaki ısı üretimi ve enerji kaybı sebep olurken geri kalan yüzde 10 kayıp ise uyku sırasında olur. Kış uykusu kış boyunca sürmez. Hayvanlar havaların soğumaya başlaması ile birkaç günlük bir uyku periyoduna girerler. Kış mevsiminin şartları ağırlaştıkça bu periyotlar uzar.
Hayvanların Kışa Adapte Olma Yöntemleri:
1. Göç: Kuşlar ve balıklar gibi bazı hayvanlar daha sıcak bölgelere göç ederek kışı geçirirler.
2. Tüy Değişimi: Bazı hayvanlar kışa uygun daha kalın tüyler geliştirirler. Örneğin, tavşan türleri kışın beyaz tüyler çıkararak karda kamufle olurlar.
3. Yiyecek Depolama: Sincap gibi bazı hayvanlar, kış gelmeden önce yiyecek depolarlar.
4. Sığınaklar: Bazı hayvanlar, kış aylarında korunaklı sığınaklarda barınarak hayatta kalırlar.
-Hibernasyon Süreci: - Vücut Sıcaklığı ve Metabolizma: Hibernasyon sırasında hayvanların vücut sıcaklıkları ortam sıcaklığına kadar düşebilir. Metabolizma hızları da ciddi şekilde yavaşlar.
-Solunum ve Kalp Atışı: Hibernasyon sırasında hayvanların solunum ve kalp atış hızları da büyük ölçüde azalır. Örneğin, kalp atış hızları dakikada birkaç atıma kadar düşebilir.
-Enerji Kaybı ve Vücut Ağırlığı:Hayvanlar kış uykusu sırasında vücutlarındaki yağ depolarını kullanırlar ve bu süreçte vücut ağırlıklarının önemli bir kısmını kaybederler.
Kuş uylusuna Örnek Hayvanlar:
1- Ayılar: Ayılar kış aylarında uzun süre uyurlar, ancak bu tam anlamıyla hibernasyon değildir. Vücut sıcaklıkları çok fazla düşmez.
2- Kirpiler ve Sürüngenler: Gerçek anlamda hibernasyon yapan hayvanlar arasında kirpiler ve bazı sürüngenler bulunur. Kış uykusu, hayvanların hayatta kalabilmesi için evrimsel bir adaptasyon olarak kabul edilir. Bu süreç, hayvanların zor koşullara karşı dayanıklılığını artırırken enerji tasarrufu sağlamalarına yardımcı olur.