İşte, Hıdırellez'in kökeni, tarihi ve kutlama adetleri hakkında her şey...
Hıdırellez'in Anlamı ve Kökeni nedir?
Hıdırellez, Türk kültüründe ve birçok kültürde baharın gelişini simgeleyen, Hızır ve İlyas Peygamber'in yeryüzünde buluştuğu gün olarak kabul edilen ve kutlanan mevsimlik bir bayramdır.
Hızır ve İlyas sözcükleri birleşerek halk ağzında hıdrellez şeklini almıştır.
Gregoryen takvime göre her yıl 6 Mayıs'ta kutlanan bu özel gün, doğanın uyanışını, bolluk ve bereketin başlangıcını işaret eder.
Hıdrellezin köken olarak Mezopotamya ile Anadolu kültürlerine ait olduğu söylenmektedir. Özellikle İslamiyet öncesi Orta Asya Türk kültür ve inançlarına ait olduğu belirtilir.
Ancak kaynaklar gösteriyor ki, Hıdrellez Bayramı’nı ve Hızır inancını tek bir kültüre mal etmek doğru değil. İlk çağlardan itibaren Mezopotamya, Anadolu, İran, Yunanistan, Doğu Akdeniz ülkeleri başta olmak üzere dünyanın bir çok yerinde bahar ve yazın gelişiyle ilgili değişik isimler altında değişik içeriklerde Hızır günlerinde kutlamalar yapılmaktadır.
Hıdırellez Ne Zaman Kutlanır?
Anadolu'da Halk arasında kullanılan eski takvime göre, yıl ikiye ayrılmaktadır: 6 Mayıs’tan 8 Kasım’a kadar olan süreye Hızır Günleri denir. Bu günler yaz mevsimini oluşturur.
8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar olan süreye ise Kasım Günleri denir. Bu günler de kış mevsimini oluşturmaktadır.
Bu sebeple 6 Mayıs Günü kış mevsiminin bitip sıcak yaz günlerinin başladığı gün olarak kabul edilir.
Gregoryen takvime göre 6 Mayıs'ta kutlanan Hıdırellez, Rumi takvime göre ise 23 Nisan'a denk gelir. Bu tarih, kış mevsiminin sona erip yazın başlangıcını simgeler ve Türk dünyasında coşkuyla kutlanır.
Hıdırellez Gelenekleri ve Kutlamaları nelerdir?
Ülkemizin dört bir yanında farklı adetlerle kutlanan Hıdırellez, evlerin temizlenmesi, yeni elbiselerin giyilmesi ve özellikle yeşillik alanlarda yapılan kutlamalarla dikkat çeker.
Temiz olmayan evlere Hızır’ın uğramayacağı düşünülür. Hıdrellez günü giyilmek üzere yeni elbiseler, ayakkabılar alınır.
Hıdırellez günü yapılan dualar, sadaka verme, oruç tutma gibi dini uygulamaların yanı sıra, baharın taze bitkilerinin yendiği ve özel dileklerin yapıldığı bir gündür.
Hıdrellez kutlamaları daima yeşillik, ağaçlık alanlarda, su kenarlarında, bir türbe ya da yatırın yanında yapılmaktadır. Hıdrellez günü baharın taze bitkilerini ve taze kuzu eti ya da kuzu ciğeri yeme adeti vardır.
Hıdrellez gecesi Hızır’ın uğradığı yerlere ve dokunduğu şeylere feyiz ve bereket geleceğine inanılır. Bu inançla yiyecek kaplarının, ambarların ve para keselerinin ağızları açık bırakılır. Bunun gibi yöreden yöreye, kültürden kültüre değişen, örf ve adet haline gelen bir çok uygulama vardır.
Hızır kimdir?
Hızır, bir melek gibi, Allah'ın izniyle zor durumda olanlara yardım eden, bolluk ve bereket dağıtan, ab-ı hayat denilen hayat suyundan içmiş, kıyamete kadar yaşayacağına inanılan, Allah katında ermiş veli bir kuldur.
Hızır’ın sırrı, yaşadığı yer ve zaman bilinmemektedir. Hızır, baharın, yeşilliğin, baharla yeniden hayat bulan doğanın sembolüdür. Hıdırellez, Hızır'ın bereketinin simgesidir.
Hızır, Hıdır yahut Hadır Arapça bir kelime olup, yeşillik mânasına gelmektedir. Alimlerin çoğuna göre Kur`ân-ı Kerîm`in Kehf sûresinde geçen, Hz. Musa ile yolculuk yapan salih zat, Hz. Hızır'dır. (a.s) Elçi, nebi veya veli kul olduğu söylenmektedir.
Hz. Peygamber (s.a.s), Hızır (a.s)`a Hızır denmesinin sebebini izah ederken; "Hızır otsuz kuru bir yere oturduğunda ansızın o otsuz yer yeşillenerek hemen dalgalanırdı" buyurmaktadır.
İlyas (a.s) İsrailoğulları'na gönderilen İslam Peygamberlerinden olup Kur`ân-ı Kerîm`de ismi geçmektedir. Tevrat`ta Elia diye zikrolunan Peygamberdir. O'nun da farklı alemde yaşadığına ve hıdrellez günlerinde dünyaya geldiğine inanılmaktadır.
Baht Açma Törenleri nedir?
Hıdırellezde yapılan baht açma törenleri, bu özel günün en dikkat çekici ritüellerinden biridir. Yörelere göre farklı adlarla anılan bu törenler, insanların talihlerinin açılacağına ve şanslarının yükseleceğine olan inancı temsil eder.
Bu törene İstanbul ve çevresinde baht açma,
Denizli ve çevresinde bahtiyar,
Yörük ve Türkmenlerde mantıfar,
Balıkesir ve çevresinde dağara yüzük atma,
Edirne ve çevresinde niyet çıkarma,
Erzurum’da mani çekme adı verilir.
Baht açma törenlerinde; Hıdrellezden bir gece önce bahtını denemek ve kısmetlerinin açılmasını sağlamak isteyen genç kızlar, yeşillik bir yerde veya bir su kenarında toplanırlar.
İçinde su bulunan bir çömleğe kendilerine ait yüzük, küpe, bilezik gibi şeyler koyarak ağzını tülbentle bağladıktan sonra bir gül ağacının dibine bırakırlar.
Sabah erkenden çömleğin yanına giderek sütlü kahve içip ağızlarının tadının bozulmaması için dua ederler.
Ardından niyet çömleğinin açılmasına geçilir. Çömlekten içindekiler çıkarılırken bir yandan da maniler söylenir.
Evrensel Bir Bahar Bayramı Hıdrellez
Hıdırellez, sadece Türk kültüründe değil, birçok farklı kültürde de baharın gelişi ve doğanın yeniden canlanması anlamına gelen evrensel bir bayramdır. Farklı isimler altında kutlansa da, bu özel günün amacı her yerde aynıdır: Baharın gelişini kutlamak ve doğanın uyanışını onurlandırmak.
Ülkemizde Hıdrellez Bayramı 6 Mayıs tarihinde kutlanır. Bugün Hıristiyanlarca da baharın ve doğanın uyanmasının ilk günü olarak kabul edilir. Bu günü Ortodokslar Aya Yorgi, Katolikler St.Georges Günü olarak kutlamaktadırlar.
Hıdırellez, insanlık tarihinde çok eski zamanlardan beri kutlanan bir bayram olup, baharın gelişi ve doğanın canlanması, insanlar tarafından daima özel ritüellerle kutlanmıştır. Bu özel gün, birlik ve beraberliğin, yenilenmenin ve umudun simgesi olarak kalmaya devam edecektir.
İslam dininde hıdrellez kutlamaları var mı?
Hıdrellez merasimlerinin İslami dayanağı yoktur. Kuran-ı Kerim ayetlerinde ve Peygamber Efendimiz'in uygulamalarında hıdrellez kutlamaları yoktur.
Allah'tan başkasından yardım istendiğinde, Allah'tan başkasına dua edilip kurban kesildiğinde, İslam'da olmayan örf, adet ve gelenekler ibadet inancıyla uygulandığında bunlar İslam dışı inanç ve davranışlar olur.
Malesef Hıdrellez uygulamalarında bir takım şirk, hurafe ve batıl inanış olarak tanımlanabilecek öğeler bulunmaktadır. Hıdrellez kutlamalarına, Putperest ve Hıristiyan kültüründen de bir çok inanış ve adet karışmıştır.
Bu sebeple Selçuklu ve Osmanlı döneminde İslâm âlimleri Hıdrellez kutlamaları ile ilgili yasaklayıcı fetvalar vermişlerdir.
Osmanlı Devleti’nde hıdrellez kutlamalarının dinî açıdan sakıncalı olup olmadığının tartışıldığını, XVI. yüzyılda Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi’nin fetvalarında görüyoruz. Ebüssuûd Efendi, böyle bir günün kutsallığına inanmamak şartıyla sadece eğlenmenin, yiyip içmenin sakıncalı olmadığını söylemektedir.
Hıdrellez günlerinde oruç tutmak, Kuran okumak, dua etmek, şükretmek, Allah'tan bolluk ve bereket istemek, nasib ve kısmet için Allah'a dua etmek, namaz kılmak, Allah'a secde etmek, ziyaret ve ziyafet gibi etkinlikler düzenlemek, güzel davranışlardandır. Bunlardan ibadet sevabı umulabilir. Ancak Hıdrellez gününü, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı ve mübarek 3 aylar gibi kutsal ve mübarek saymak doğru değildir.
Hazırlayan: Ayhan Talha Bayraktar
