BERCESTE NE DEMEK?
Berceste Farsça kökene sahip olan bir sözcük
Anlamı; “güzel, latif, seçilmiş, değerli”
-Ber eki ve ''ceste'' sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur.
Farsçada ''ber'' kelimesi üzere ve yukarı anlamına geliyor.
Farsçada ''ceste'' sözcüğü de sıçramış demektir.
Bu iki kelime beraber kullanıldığında berceste: ''yukarı sıçramış, öne çıkmış, atılım yapmış” anlamı vermektedir.
Berceste kelimesi Türkçe'de "yükseğe sıçrayan, (mec.) öne çıkan" anlamına gelir.
Berceste sözcüğüyle eş ve yakın anlamlı olan kelimeler şunlardır:
1- Müstesna
2- Öncü
3- Nadide
4- Çok değerli,
5- En değerli
6- Takdire şayan
Berceste sözcüğü: ayrıca bir kadın ismi olarak da kullanılmaktadır.
Berceste sözcüğü; kültür ve sanat içerikli bir çok mekana da yer ismi olmaktadır.
Berceste sözcüğü, edebiyatta; “ince anlamlı, latif, güzel, kolayca hatırlanan, sanat değeri yüksek” dizeler için de kullanılır.
Berceste sözcüğü, özellikle Osmanlı döneminde gazel ve kaside yazan Divan şairleri tarafından sıklıkla kullanılmıştır. 17. yüzyılda literatüre girmiş olan berceste kelimesi daha çok manzum eserler için kullanılır.
Berceste, belirli bazı özelliklere sahip olan beyit veya dize olarak ifade edilebilir. Berceste, ince, anlamlı, yapısı sağlam, güzel, öz, latif ve kolayca hatırlanan beyit veya dize anlamındadır.
Bir edebiyat terimi olarak Berceste; Mısra-i berceste kullanımında, bir şiir ya da divandaki en özgün, en beğenilen dize anlamına gelir.
Herhangi bir şiirin içerisinde yer alan ve en dikkat çekici, en fazla beğenilen dize berceste olarak adlandırılır.
Örneğin, Şeyh Galip'in en bilinen mısra-i bercestesi şu dizeyle başlar: ''Takdirini terk eyle, takdir Hüda'nındır''
''Su uyur düşmen uyur hasta-i Hicran uyumaz’’ Şeyh Galip
''Ölmek kaderde var, yaşayıp köhnemek hazin’’ Yahya Kemal Beyatlı
''Bâki kalan bu kubbede bir hoş sedâ imiş.'' Bâki
''Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi'' (Muhibbî =Kanuni)
''Su uyur düşmen uyur hasta-i hicrân uyumaz. '' Şeyh Gâlib
“Tevbeler ittim ki itmeyim tevbe. Tevbeye tevbe-i nasuh olsun”. (Sadrazam Bozoklu Kara Mustafa Paşa) (1640-1698)
Müdhikât- ı dehre ben ağlasam da tasvirim güler (Nuallim Naci)
Eğer maksat eserse mısra-ı berceste kâfidir (Koca Ragıp Paşa )
Hâlini bilmez perîşânın perîşan olmayan (Ahmet Paşa )
Âyînesi iştir kişinin lafa bakılmaz (Ziya Paşa)
Sıhhat sonu dert olmasa vuslat sonu hicran (Ruhi)
Hasmın sitemin anlamamak hasma sitemdir. (Nefi)
Kişi noksanını bilmek gibi irfan olmaz (Bursalı Talip)
Cümlenin maksûdu bir amma rivâyet muhtelif (Muhibbi )
Olmayınca hasta kadrin bilmez âdem sıhhatin (Fitnat Hanım )
Sağ gözü eylemesün sol göze Allah muhtaç (Sünbülzade Vehbi )
Meseldir gülşeni âlemde bir gülle bahar olmaz. (İzzet Molla )
Gül yağını eller sürünür çatlasa bülbül. (Osman Nevres )
Su uyur düşman uyur hasta-i hicrân uyumaz. (Şeyh Galip)
Kimse kâm almış değil ya kam-ı âlem kimdedir. (İzzet molla)
Varak-ı mihr-i vefâyı kim okur kim dinler (Kâmi)
Şecâat arziderken merd-i kıbti sirkatin söyler (Koca Ragıp Paşa)
Berceste kelimesi aynı zamanda fikirleriyle, eserleri ile öne çıkmış, birçok kişiye öncülük eden öncü kişiler ve eserleri için de kullanılır.
Örnek; Mustafa Kutlu’nun son romanı yazarlık kariyerinin berceste eserleri arasında yer alıyor.
Benem aşık ki rüsvalıkta tutdı şöhretim şehri
Yazanlar kıssa-ı mecnun'u hep yabane yazmışlar. (Nefi)
Anlamı: Gerçek aşık benim ki bu konudaki şöhretim tüm şehirce bilinmektedir. Mecnun (Leyla ile Mecnun) hikayesini yazınlar hep boşuna yazmışlar.
Anlamı tevriyeli olduğu için ikinci dize farklı şekillerde yorumlanabilir. Şöyle ki: Mecnun hikayesini yazanlar onu benim için (bana ithafen) yazmışlar.
Güzeller mihribân olmaz dimek yanlışdur ey Bâkî
Olur vallâhi billâhi hemân yalvarı görsünler (Bâkî)
Anlamı: Ey Bâki! Güzeller iyi huylu, şefkatli olmaz demek yanlıştır; vallâhi billâhi olurla hele biraz yalvarışları görsünler...
