VÂFAKA ŞENNE TABAKA
"Tencere yuvarlanmış kapağını bulmuş" Ne demek? İsmail Güleç hocanın bu konudaki yazısını paylaşalım önce:
"Arapça bir darbımesel var: Vâfaka şenne tabaka. Vâfaka uygun düştü, münasip anlamında. Şenn ise küçük su kırbası anlamına geliyor ve erkek ismi. Tabaka'nın bir çok anlamı var. Burada kullanılan anlamı kapak anlamında. Aynı zamanda bir kız ismi. Kap kapağını bulmuş diye çevirebiliriz. Türkçede tencere yuvarlanmış, kapağını bulmuş diyoruz biz. Hikayede ise Şen ile Tabaka birbirine uygun iki çift oldu, şeklinde geçiyor
Darbımesel her ne kadar Arapça olsa da biz de kullanmışız. Her darbımeselin olduğu gibi bunun da bir hikayesi var. Ahmet Talat Onay'ın mazmunlar sözlüğünden özetliyorum.
ŞENN ADINDA BİR DAHİ
Arapça darbımeseldir. Şenn Arap dahilerinden biridir. Kendisi gibi akıllı bir hanım bulmak için sehayata çıkar. Yolda karşılaştığı biri ile arkadaş olur. Arkadaşına, ya sen beni taşı, ya ben seni, der. Arkadaşı çıkışır: - Bey hey cahil, sen de atlısın, ben de. Neden birbirimizi taşıyalım!
Biraz ilerleyip köye yaklaştıklarında, Şenn biçilmiş ekinleri görünce tekrar sorar: Bu ekinler yenmiş midir, yenmemiş midir?" Bu soru karşısında adam iyice sinirlenir: - "Behey cahil! Ekini saplarıyla görürsün de yenip yenmediğini mi sorarsın?"
Şen adama bir şey demez ve köye girerler. Köyde bir cenazeye rastladılar. Şenn yine duramaz ve sorar:- Şu tabutun içindeki ölü müdür, diri midir?
Adam öfkeyle yüzünü çevirir ve "Ben senin kadar cahil ve tuhaf bir adam görmedim!" diye çıkışır ve Şenn'den ayrılmak ister. Şenn'in ısrarıyla evinde misafir olur.
Adamın Tabaka adında bir kızı vardır. Kız babasına misafirinin kim olduğunu sorunca adam onun kendisine sorduğu aptalca soruları anlatır ve cahil biri olduğunu söyler. Tabaka hemen soruları anlar ve babasına dönerek - Baba, o adam tuhaf değil, der. İlk soruda 'Ya sen bir hikaye anlat ya ben anlatayım. Böylece yolculuk daha çabuk bitsin demiş. İkinci soruda ekinlerin satılıp satılmadığını sormuş. Üçüncü soruda da üçüncüsü soruda da mevtanın adını yaşatacak bir eser veya evlat bırakıp bırakmadığını sormuş.
Kızından soruların hakikatini öğrenen adam Şenn'in yanına varır ve ona kızından duyduğu şekilde izah eder. Şenn bunları nereden öğrendiğini sorar. Kızından öğrendiğini söyleyince adama kızıyla evlenmek istediğini söyler."
Hikaye böyle. İsteği kabul görür.
Böylece Şenn ile Tabaka kavuşur. Tencere yuvarlanır kapağını bulur.
BİRBİRİNİ TAMAMLAYANLAR
Bu evlilik üzerine halk “Vafeka Şenn Tabaka” demiştir. Bu söz dilimize; “Kap kapağına uygun düştü.” şeklinde çevrilmiştir. Bu söz söylene söylene “Zamanla tencere yuvarlandı kapağını buldu.” atasözü ortaya çıktı.
Günümüzde, genellikle iki kişinin birbirine yakın görülmesi sonucunda ve uyumlu olduklarını anlatmak için bu atasözü kullanılır. Yine birbirine uygun olan şeyleri ve birbirini tamamlayan şeyleri anlatmak için kullanılmaktır.
“Tencere yuvarlanmış kapağını bulmuş atasözü” zamanla, çevre tarafından hoş karşılanmayan, ya da kıskanılan, davranışları ile birbirine benzetilen kişileri ifade etmek için de kullanılır olmuştur.
Kaynak: İsmail Güleç, Dil ve Edebiyat Aylık Dil, Edebiyat ve Kültür Dergisi, 115 (Temmuz 2015 9
