HİLAFET TAHTININ SULTANI: YAVUZ SULTAN SELİM

500 yıl önce 22 Eylül'de vefat eden Yavuz Sultan Selim, sekiz yıldan fazla süren yönetiminde, Osmanlı tarihinde dönüm noktası teşkil eden olaylara imza attı.

Babası II. Bayezid'in sancak beyi olarak bulunduğu Amasya'da doğan Yavuz Sultan Selim, küçük yaşlarında birçok laladan eğitim aldı.

Babasının tahta çıkmasının ardından Şehzade Selim, 1487 yılından 1510 yılına kadar Trabzon sancak beyliği yaptı. Şehzade Selim'in Trabzon'daki idarecilik yılları ona ileride kısa sürecek saltanatı için çok iyi bir tecrübe kazandırdı.

Buradayken sınır boylarındaki gelişmeleri, özellikle Gürcü prensliklerinin ve Osmanlı Devleti için büyük bir siyasi-dini mesele oluşturacak olan Şah İsmail'in faaliyetlerini dikkatle takip etti.

Annesi Ayşe Hatun 1506'da vefatına kadar onun yanında bulunurken, oğlu Süleyman da 1494'te Trabzon'da dünyaya geldi. Yine burada doğan Şehzade Salih, 1499'da ve Kamerşah Sultan ise 1503'te küçük yaşta vefat etti.

SEMENDİRE SANCAĞI VERİLDİ

Şehzade Selim, Sultan II. Bayezid'in kendisi ve Korkut yerine kardeşi Ahmed'i tahta geçirmeye hazırlandığını öğrenince babasına sert ifadeler içeren mektup kaleme aldı.

Babasının hastalığının artması ve divandaki vezirlerin çoğunun onun aleyhinde bulunarak padişahı Ahmed lehine teşvik etmesi üzerine o da önce oğlu Süleyman'ın yanına Kefe'ye ardından 3 bin kişiyle babasının yanına Edirne'ye gitti.

Çukurçayır denilen yerde babasıyla karşı karşıya geldi. Burada babası tarafından yatıştırıldı ve kendisine Semendire sancağı verildi, Macarlar ile savaşması için izin çıktı.

Şehzade Selim, ağabeyi Ahmed'in saltanat makamına çağrıldığını haber alınca Edirne'ye girdi, ardından babasına yetişerek Çorlu'ya geldi. II. Bayezid'in kuvvetleri ani bir saldırıyla Selim'i geri çekilmeye zorladı.

1514'TE EDİRNE'DEN İRAN SEFERİ İÇİN YOLA ÇIKTI

Bununla birlikte İstanbul'da yeniçeriler Şehzade Ahmed'i istemediklerini ve Selim'i desteklediklerini açıkça ilan etti. Üsküdar'a kadar gelen Ahmed şehre giremedi, Kefe'de bulunan Selim'e destek mektupları yollandı.

Bazı vezir ve paşaların da baskısı sonucu II. Bayezid, tahtından Selim lehine feragat etmek zorunda kaldı. Böylece Selim 24 Nisan 1512'de dokuzuncu Osmanlı hükümdarı olarak tahta çıktı.

Saltanatını terk eden II. Bayezid ise Dimetoka'ya gitmek üzere İstanbul'dan çıkışının ardından 10 Haziran 1512'de Abalar köyünde vefat etti. Yavuz Sultan Selim'in ilk hedefi ise Osmanlı Devleti için ciddi bir dini ve siyasi tehdit oluşturan Şah İsmail oldu. 

Yavuz Sultan Selim, 20 Mart 1514'te Edirne'den İran seferi için yola çıktı. 5 ay süren oldukça zorlu seferin sonunda 23 Ağustos 1514 Çarşamba günü Çaldıran'da yapılan savaşta Sultan Selim, düşmanına üstünlük kurdu ve Şah İsmail geri çekilmek zorunda kaldı.

Yavuz Sultan Selim, harekatını sürdürerek 6 Eylül Cuma günü Tebriz'e girerek adına hutbe okuttu. Bölgede bazı imar hareketlerinde bulundu ve sayıları bine ulaşan ilim ve sanat erbabını İstanbul'a sevk etti.

KASR-I YUSUF'TA MISIR TAHTINA OTURDU

Tarihçi İdris-i Bitlisi'yi bölgeye göndererek civardaki Sünni/Şafii aşiretlerini Safeviler'e karşı örgütlemeye çalıştı, mahalli Kürt beylerini de kendi tarafına çekti.

Yavuz Sultan Selim, 5 Haziran 1516'da Doğu seferi için İstanbul'dan ayrıldı.

Sünni Memlük sultanının Safevilerle ortak hareket ettiğini öğrenerek Malatya'dan Halep'e doğru ilerledi. 24 Ağustos'ta Mercidabık Ovası'nda yapılan savaşta Memlük ordusunu dağıttı.

Daha sonra Mısır seferine karar veren Yavuz Sultan Selim'in ordusu önce Şam'ı ardından Kudüs'ü ele geçirdi.

9 Ocak'ta Gazze'den Mısır'a doğru yola çıkan Yavuz Sultan Selim ve ordusu, zorlu çöl yolculuğunun ardından 22 Ocak'ta Ridaniye'de yeniden toparlanan Memlük ordusunu bozguna uğrattı.

15 Şubat'ta görkemli bir törenle Kahire'ye girdi ve Kasr-ı Yusuf'ta Mısır tahtına oturdu.

Şam'a vardığında Muhyiddin İbnü'l-Arabi'nin mezarını buldurarak buraya bir türbe, yanına da bir cami ve tekke yaptırdı.

Yavuz Sultan Selim, iki yıl bir ay süren seferin ardından 25 Temmuz 1518'de İstanbul'a döndü.

22 EYLÜL'DE ÇORLU'DA VEFAT ETTİ

1519 yılının nisan ayında Rodos seferi için donanmaya yeni gemiler tedarik ettirip, toplar döktürdü. Ulemanın Şah İsmail'e karşı seferin daha önemli olduğu görüşü sonrası Rodos seferinden vazgeçti.

Sultan Selim, İstanbul'da çıkan veba salgını sonrası 18 Temmuz 1519'da Edirne'ye gitti. Sırtında çıkan bir büyük ur yüzünden Çorlu'dan ileri gidemedi.

Hekimlerin müdahalesine rağmen hastalığı giderek ağırlaştı ve iki ay kadar burada ümitsiz bir tedavi gördükten sonra 21-22 Eylül 1520'de sabaha karşı vefat etti.

Yavuz Sultan Selim'in vefatı oğlu Süleyman'ın Manisa'dan İstanbul'a gelişine kadar gizli tutuldu.

1 Ekim'de İstanbul'a getirilen naaşı oğlu ve devlet adamları tarafından şehir girişinde karşılandı ve Fatih Camii'ne indirildi. Burada kılınan namazdan sonra bugünkü türbesinin bulunduğu Mirza Sarayı denilen yerde defnedildi.

OSMANLI TARİHİNİN DÖNÜM NOKTASI

Üzerine geçici olarak bir çadır kuruldu, daha sonra oğlu Süleyman tarafından buraya bir türbe ile Sultan Selim Camii ve külliye yaptırıldı.

Yavuz Sultan Selim'in sekiz yıldan biraz fazla süren saltanatı dönemi, Osmanlı tarihi için bir dönüm noktası teşkil etti.

Özellikle Doğu meselelerini ele alışı ve bunlara kesin çözüm bulma çabalarıyla dikkat çekti.

Safevi tehdidini önlemesi ve onlara karşı ileride Osmanlı dini düşüncesinin sınırlarını tayin edecek ölçüde Sünni anlayışı öne çıkarması aynı zamanda siyasal ve sosyal hayatta da önemli bir dönüşümün habercisi oldu.

Yavuz Sultan Selim'in İslam dünyası üzerinde bütünleştirici bir lider sıfatını haiz olması "hilafet tahtının sultanı" şeklinde anılmasına yol açtı.

Resmi belgelerde ise Mekke ve Medine'nin koruyucusu anlamına gelen Hadimü'l-Haremeyn unvanıyla zikredildi.

Yavuz Sultan Selim'in küpe taktığı iddiası

Osmanlı Devleti'nin 9'uncu padişahı ve İslam halifesi Yavuz Sultan Selim'in küpe taktığı iddiası çok yaygın ve popüler. Rivayetlere göre;

-       Yavuz Sultan Selim, Mısır'da kölelerin küpe taktığını görür ve "Ben de Allah'ın kuluyum, onun kölesiyim" der. Bunu unutmamak için küpe takar.  

-       Yavuz Sultan Selim, İran'da Şah İsmail'le tebdili kıyafet satranç oynar ve şahı yener. Şah ona tokat atar. Bunu unutmamak için küpe takar.

-       Yavuz Sultan Selim, kendine verilen nasihatleri unutmamak için kulağına küpe takar.

ARKA PLAN VE İDDİALAR

Yavuz Sultan Selim'in küpe taktığı iddiası, tarihi bir portreye dayanıyor.

Portrede bıyık, burun ve yüz hatları ayrıştırıcı fiziksel özellikleri gösteriyor.

Taç, takı, börk ve giyim ise kültürel kodlar taşıyor.

Yağlı boya portre Yavuz Sultan Selim'e ait sayılıyor.

Tablo Topkapı Sarayı Padişah Portreleri ve Resim Koleksiyonu’nda sergileniyor. 

Portre Yavuz Sultan Selim'in küpe taktığını gösteriyor.

Tarihçilerin çeşitli yorumları var:  

-       Bu portre Yavuz Sultan Selim'e ait değil.

-       Bu portre Yavuz Sultan Selim'e ait ama giyim kuşam doğru değil.

-       Bu portre Şah İsmail'e ya da bir başkasına ait.

BULGULAR

Sultan Selim 1470-1520 yılları arasında yaşadı. Yaşadığı dönemde resmini çizdirmediği biliniyor.

İmparatorla ilgili çizimlerin ölüm tarihinden sonraki döneme denk düştüğü genel bir kabul.

Bilinen hiçbir kaynakta küpeden söz edilmiyor.

Padişahla ilgili üzerinde resmi çizili bir madalyon var. Bilinen ilk tasvir. Aslının İtalya'da bir müzede olduğu biliniyor. Madalyonla ilgili birkaç sav bulunuyor.

-       Yavuz Sultan Selim madalyonu kendisi bastırmadı ve görmedi. Madalyon, oğlu Kanuni Sultan Süleyman zamanında İtalya'da bir kişi tarafından şemailnamesinden (Padişah portrelerinin anlatımı) hareketle hayali olarak üretildi.

-       Yavuz Sultan Selim'in 1517'de Kahire'yi ele geçirdikten sonra yaptırdığı madalyon olarak geçiyor.

-       Yavuz Sultan Selim'in Mısır'dayken bir sikke bastırdığı biliniyor. Sikkenin üzerinde adı yazılı, resmi yok.

-       Osmanlı İmparatorluğu'nda para üzerine resim basıldığına pek rastlanmıyor.

-       Madalyonda küpe olduğu/olmadığı yaklaşımları, farklı yorumlar ve benzetmelerden ibaret. Başındaki burma sarık belirgin. Madalyonun özellikleriyle ilgili bilinen bir bilgi kaydı yok.  

Yavuz Sultan Selim'i küpeli ve taçlı  gösteren ilk resmi, Alman ressam Edwart Schoen'in 1530'ların sonunda çizdiği biliniyor. Eser Almanya'da bir müzede sergileniyor.

Nakkaş Osman imzalı 1562 tarihli minyatür, Yavuz Sultan Selim hakkında fikir veriyor. Küpe ve taçla ilgili bir iz yok.

Yavuz Sultan Selim'in bilinen çok sayıda resmi ve minyatürü var. Hiçbirinde küpe ve taç yok.