Recep Akakuş'un köşe yazısı
İNEGÖL İSMİ VE ETİMOLOJİK YAPISI-2
Dünkü yazımızda İnegöl isminin nereden geldiğini açıklamıştık. Bugün kaldığımız yerden devam ediyoruz.
İnal kelimesini duymuşsunuzdur. Şahıs ve yer ismi olarak da kullanılıyor. Kelimedeki İn, İnegöl’ün İne’si ile aynı kökten geliyor. Anlamını dünkü yazımızda açıklamıştık.
Âl kelimesine gelince bu kelime de, Arap dilinde soy, sop ve aile anlamlarında kullanılmaktadır. Kur’ân-ı Kerim’in 3 ncü suresi, Âl-i İmrân adını almıştır.Hz.İsa’nın mensup olduğu aileyi ifade eylemektedir.
Türk Dili’nde ine ve âl kelimeleri, birleştirilerek inal terimi, türetilmiştir ki, eski Türk geleneğinde anne tarafından seçkin bir aileye mensup olan kişilere, bu unvan verilmiştir.
Osmanlılarda çelebi unvanı, inal teriminin karşılığı olarak kullanılmıştır.
Yapılan bütün bu analiz ve tahliller sonrasında anlıyoruz ki ine
kelimesi, ana kelimesinden alınmış ve kendisi bir çok bileşik kelime
yapımında kullanılmıştır.
Ancak bu kelimenin, Evliya Çelebi örneğinde görüldüğü üzere ezine kelimesinden alındığını ileri sürenler de olmuştur. Kanaatimizce ine kelimesi, ana kelimesinden oluşturulmuştur.
Buna göre, İnegöl demek, Anagöl demektir. Dilimizde aynı cinsten bir çok nesne bir arada olur da bunlar arasında ayrıcalığa sahip biri bulunursa bu nesnenin ayrıcalığı, başına ine kelimesi konularak anlatılmıştır.
Tıpkı: Bolu ‘İnebolu; çeşme’ İneçeşme; çay ‘İneçay; han’ İnehan; bey ‘İnebey; kol’ İnekol; dam’ İnedam ve benzeri örneklerde olduğu gibi ana kelimesi de hiç şüphesiz ine kelimesi gibi bileşik isim yapmakta kullanıla gelmiştir.
Söz gelimi, ana dil, ana kent, ana hat, anayol, ana fikir, ana
yurt, anavatan, ana problem, ana tavuk, ana bina, ana sermaye ve
benzeri örneklerde görüldüğü gibi.
Günümüz Türkçesi’nde baş kelimesi de benzer anlamda kullanılmaktadır. Söz gelimi, baştürk, baş- kent, başbakan, başsavcı, başyaver, başçavuş, başfiyat, başsorumlu ve başmüdür örneklerinde görüldüğü gibi.
Bu mütalaa ve görüşleri ortaya koyduktan sonra kesin bir ifadeyle diyebiliriz ki İnegöl, başgöl anlamında kullanılmıştır. Çünkü bu gölün, diğer göllere göre ayrıcalığı vardır.
Şöyle ki: İlk özelliği, çevresindeki dağlardan inen ve debisi yüksek olan onlarca akarsu tarafından beslenmiş olması ve buna karşın bir tek boğaz aracılığı ile Yenişehir Ovası’na aktarılmasıdır.
Bir diğer özelliği de, söz konusu gölün, senenin belli mevsiminde ovada geniş bir göl haline gelmesi, buna karşın aynı senenin bir diğer mevsiminde kuruyarak bataklığa dönüşmesidir.
İnegöl sözcüğünün yerine (yakıştırma olarak) halk arasında Ey ne göl, İnne-ğöl, Ayna- göl, İğne-göl ve son olarak da Ay Ne göl! Tarzında söylentiler vardır. Menkıbevî birer yorum şekli olsa da, bu yakıştırma isimlerden hiç biri, tarihî ve lisânî bir gerçekliğe dayanmamaktadır.
