1937 yılında, başta, İshak Paşa Camii çevresinde yer alan Merkez Mezarlığı
olmak üzere günümüzde İnegöl-Kültür Merkezi olan binanın yakın çevresinde yer alan Cuma Mahallesi’nin mezarlığı kaldırılmıştır.
Yine günümüzde Kırcalı Camii ve İnegöl Sanat Okulu’nun bulunduğu sahada yer alan ve Kaşıkçı Mezarlığı adı ile anılan Sinanbey Mahallesi’nin mezarlığı ile Günümüzde Kasım Efendi Caddesi ile Hatipoğlu
Caddesi’nin kesiştiği sahada bulunan Yenice Mahallesi’nin mezarlığı ve Kasım efendi Caddesi ile Osmanbey Caddesi’nin kesiştiği mahalde yer alan Hamidiye Mahallesi mezarlığı, kaldırılarak yerleri, yeşil alan ilân edilmiştir.
Bu sırada İshak Paşa’nın mezarı da kaldırılmış; mermer lahidi ve şahide taşları, zevcesi Sultan Hatun Türbesi’ne nakledilmiştir.
Bu arada Kasım Efendi Türbesi’ndeki mezarlar da yoklanmış; muhtemelen, yanında yatan Cırgıt Hoca Hacı Hasan Efendi’nin ahfâdı tarafından yapılan girişim ile mezararlar, yerinde bırakılmıştır.
Noktacı Kasım Efendi’nin mezarı üzerindeki ahşap sanduka yenilenince, eski
ahşap sanduka Tekke Köyü’ndeki Akbıyık Sultan merkadi üzerine konmuştur.
Böylece İnegöl halkının sosyal yapılanmasında derin izleri görülen Bâbî geleneği ile Ahî geleneğinin, tarihî süreç içinde, Noktacı Kasım Efendi’nin rûhânî kişiliğinde birleştiğine şahit olmaktayız.
Yukarıda bir vesile ile hatırlattığımız üzere Kasım Efendi Camii, halk arasında, Geyikli Camii olarak da isimlendirilmiştir.
Çünkü Baba Sultan’a karşı derin sevgi besleyen Bâbî geleneğine bağlı kişiler, elde ettikleri geyik boynuzlarını -teberrüken- Noktacı Kasım Efendi Camii minberi üzerinde muhafaza edilmesine itinâ göstermişlerdir.
Açıkça görülüyor ki Baba Sultan, Akbıyık Sultan ve Noktacı Kasım Efendi’nin temsil ettiği tasavvufî yönelişin, İnegöl coğrafyasındaki sosyal yapılanmada derin etkisi vardır.
Bu dönemde İnegöl coğrafyasında oluşan ve de gelişen ekonomik nitelikli
gelişmeler hakkında daha geniş bilgi almak isteyen okuyucular, Merhum Turgut Canmamaş tarafından hazırlanıp önce seminer olarak İnegöl-Halk Evi’nde halka sunulan ardından da 1947 yılında İnegöl Halk Evi’nin bir numaralı neşriyatı olarak bastırılan “Coğrafî, Tarihî, İçtimâî ve İktisâdî cihetiyle İnegöl” isimli kitabı okuyabilirler.
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar