Kültürel değerlerin, gelenek ve görenekler ile çok yakın ilişkisi vardır. Bazı yörelerde kültürel değer ifade eden dini kavram, halkın nazarında, gelenek ve görenek şeklini alırken bazı yörelerde de gelenek ve görenekler, halkın nazarında, dini kavram ve değer olarak algılana bilmektedir.Esas itibariyle her gelenek ve göreneğin temelinde dini bir binaç yatmaktadır.
Tarihsel süreç içinde İnegöl'lü hemşehrilerimin kültürel yapılarını etkileyen ve kitaplaşmış halde günümüze intikal eden çalışmaları kronılojik bir sıralama içinde şöyle ifade edbiliriz.
a) 1496 yılında Noktacı Kasım Efendi'nin Arapça kaleme almış olduğu, ardından da bu eserini Türkçeye aktarark uzun yıllar, kendisine tahsis olunan tekke v e zaviyede okuttuğu tesbit olunmuştur.
b) 1535 yılında Noktacı Kasım Efendi vefat eyleyince yerine geçen halifesi Afyonkarahisarlı Şeyh Mehmet Muhyiddin Efendi ise tarikat erbabınca Kübreviyye Tarikatı olarak tanınan tarikatın kurucusu Necmeddin Kübrevini kaleme aldığı "usulü Aşere" isimli kitabı , Noktacı Kasım Efendi'nin halifesi ve de "İbni Noktacı" diye şehret bulan Afyonkarahisarlı Mehmet Muhyiddin Efendi , şerh etmiş ve adına "Araisül-Vüsul" demiştir. Noktacı Kasım Efend'in halifesi Afyonkarahisarlı Mehmet Muhyiddi Efendi de "Usulü Aşere"
kitabının şerhi olan "Araisül-Vüsul" kitabı ile İnegöl'lüleri, din konusunda aydınlatmıştır.
c) Halk arasında "Koca müftü" lakabı ile şöhret bulan Üsküp kökenli İnegöl müftüsü Hasan Fehmi Aslan Efendi'nin Nuktacı Kasım Efendi"nin kaleme almış olduğu "Cevahirü'l-Ahbar" isimli kitabından esinlenerek "Cevahirü'l-Ahkam" isimli bir ilmihal kitabı yazarak o da İnegöl halkını, din konusunda aydınlatma gayreti içinde bulunmuştur.
d) İshak Paşa Medresei mezunlarından Hacı Hasan Efendi,"Noktacı Kasım Efendi Türbesini girişinde yer alan cüzhaneyi, halk mektebi haline getirerek burada arzu eden Müslümanlara Kur'an-kerim okutmuş "Cırğıt Hoca" lakbı alan bu zat da İnegöl'lülerin kültürel yapısının gelişmesinde ve de güçlenmesinde önemli eğitim-öğretim hizmeti vermiştir.
c) Kurtuluş Savaşı sonrasında ve 1940'lı yıllarda İnegöl Orta Okulu tarih ve coğrafya öğretmeni Merhum Turgut Canmamaş tarafından kaleme alınan ve İnegöl-Halk Evi' nde İnegöl-coğrafyası ve tarihi konusunda yapılan seminer çalışmaların "İnegöl" adıyla kitaplaştırılmasını sağlamış ve 1947 yılunda İnegöl-Halk Evi'nce bastırılan bu eser ile İnegöl'lülerin sosyal ve ekonmik açıdan kültürel hayatına yeni bakış getirmiştir.
d) 1990'lı yıllara gelindiğinde İnegöl İlçe kaymakamı Hüseyin Atak Bey'in fikri ve idari desteğine dayalı olarak İnegöl İshakpaşa Halk kütüphanesi Müdürü Kenan Kahraman tarafından kaleme Alınmış olan "Geçmişten Günümüze İnegöl" isimli kitap ile İnegöl'ün kültürel yapısına yeni bir boyut kazandırılmıştır. Aynı yazarı, "Adım Adım İngöl" ve "İnegöl' de Ulı Bir Çınar Ahmet Türkel" kitapları da İnegöl'ün kültür yapısını zenginleştirmiştir.
e) İnegöl-Gazelli Köyü nüfusuna kayıtlı ve de edebiyet öğretmeni Abdullah Tataroğlu tarafından Noktacı Kasım Efendi'nin "Cevahirü'l-Ahbar "isimli kitabına ait "manzum özet bölümlerinin", nesir halinde , günümüz Türkçesi'ne aktarılması ile oluşan "Bursa Evliyasından İnegöl'de Bir Gönül Sultanı Kasım Efendi ve Cevahirü'lAhbar" kitabı da İnegöl'ün kültürel yapısına değerl bir katkı yapmıştır.
l) 2002 yılı ve sonrasında İnegöl coğrafyasına karşı derin ilgi duyan bazı genç meraklı kardeşlerimce; araştırmaya dayanmayan ve sadece şifahi duyumlara dayalı ham bilgileri kitaplaştıran veya süreli yayınlarda makale olarak yayınlayan genç kardeşlerimin ortaya çıkmış olması, beni cidden sevindirmiş bulunmaktadır. Umarım hafızalarındaki ham bilgileri, bundan böyle yapacakları araştırmalar ile -inşaallah- en kısa süre içinde olgunlaştırarak okuyucularına sunarlar.
Böylece; Turgut Alp, Samsa Çavuş, İshak Paşa ve Hamza Bey gibi tarihi süreçte İnegöl'ün kaderine hükmetmiş olan ulu kişiler ile Kurşunlu, Edebey, Şıbalı, Sırnaz ve Tahtaköprü gibi... yerleşim alanlarının stratejik konumları, daha net olarak ortaya konmuş olur.
Son olarak tarafımızdan 15 yılı aşkın bir süredir araştırma konusu olarak üzerinde durulan ve sonunda kitaplaşan "Noktacı Kasım Efendi ve İnegöl" isimli kitabımız ile "Coğrafyadan Vatana İnegöl ve Alperenler " isimli hacimli kitabımız da "set"halinde sizlere ulaşır; Böylece ;İnegöl'ü konu alan kültürel çalışmalarda siz okuyucularımıza engin yeni bir ufuk açılmış olur.
RECEP AKAKUŞ HOCANIN ESERİNDEN
DÜZENLEYİP YAYINA HAZIRLAYAN
AYHAN BAYRAKTAR
