İnegöl’deki sosyal yapılanmanın dördüncü ayağını İshakpaşa kethüdası Sofu Hacı Sinan Efendi, oluşturmuştur ki bu zat, 1487 yılında İshak Paşa’ın vefatı üzerine onun tesis etmiş olduğu vakıfların nâzırı sıfatıyla İnegöl’de en yetkili kişi, olmuştur ve “Sinan Bey” adıyla anılmaya başlamıştır.
İshak Paşa’nın oğullarından Pîrî Ahmet Çelebi ile diğer oğlu Şadî Paşa’dan aldığı maddî –manevî destek ile Sinan Bey, önce, İnegöl merkez mahallesi’ne kendi adına bir cami,bir hamam ve bir de mektep yaptırmış.
Merkez mahalleyi, yeni baştan dizayn etmiş ve merkez mahalle, ona nisbet edilerek, “Sinan Bey Mahallesi” adıyla anılmaya başlamıştır.
Diğer yandan İnegöl’ün dirlik sahibi Hamzabey oğlu Derviş Mehmet Bey ile
Sinan Bey, işbirliği yaparak İnegöl’ü Domaniç Derbendi’ne bağlayan yol üzerinde ve mücâvir alan içinde kurulmuş bulunan İrmiyâz/Atış Alanı çevresinde oluşan ve köy statüsü içinde bulunan “Yenice Köyü”nü, mahalle olarak değerlendirmişler.
Buraya Noktacı Kasım Efendi adına bir “Tekke-Zaviye” yaparak Kasım Efendi’yi buraya yerleştirmişlerdir.
Böylece İnegöl’deki sosyal yapılanma, beşinci bir boyut kazanmıştır.
Bu nedenle 1510 yılında Sultan II. Bayezid döneminde yapılan bir sayımda İnegöl, biri ticarî bölge olmak üzere -vergi açısından- dört mahalle olarak
değerlendirilmiştir.
Bu yıllarda ekonomik açıdan zirâî ürün olarak pirinç üretimi; sınâî ürün olarak da dericilik tabakhanecilik öne çıkmıştır.
Ayrıca su değirmenleri, ceviz, susam ve ay çiçeği gibi yağlı tohumları işleyen yağhaneler ve bozahaneler, tahrir defterlerini süslemektedir.
Tanzimat devrinden itibaren ise ipek böçekçiliği, koza üretimi ve ipek dokumacılığı önem kazanmıştır.
Yeniden yapılanma çalışmalarında zamanla kerestecilik, sandalyacılık maragozluk, arabacılık ve de demircilik, İnegöl’de günümüzde görülen gelişmiş sanayin temelini oluşturmuştur.
1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması ile duraklama devrine giren Osmanlı İmparatorluğu, daha sonraki yıllarda imzaladığı Pasarofça ve Yaş antlaşmaları ile de gerileme dönemine girmiştir.
Rumeli sınırlarında vuku bulan daralma sonrasında önce Kırım’dan daha sonraki yıllarda Balkanlardan gelen göçler ile İnegöl coğrafyasında nüfus, süratle artmıştır.
Hem kasaba merkezinde hem de kırsal alanda kurulan yeni yerleşim alanlarındaki nüfus, çok kerre, etnik yapı itibariyle de farklı olduğu için İnegöl’deki sosyal yapı, süratle değişmiştir.
1510 yılı tahririnde, ticârî bölge dışında üç mahalle olarak tahrir
defterlerinde tescili yapılmış olan İnegöl kasaba mekezi, 2000’li yıllarda 12 mahalle ve 101.000 nüfusa sahip idi.
2009 yılında Akhisar ve Çakırca Çiftliği / Karadere köylerinin ve de Alanyurt Beldesi’nin mahalle statüsü kazanması ile mahalle sayısı, 20 olmuştur. Merkez nüfusu da o tarihte –takriben- 150.000’e ulaşmıştır.
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar