Yönetim boşluğu nedeniyle derin kargaşa ve kaosun yaşandığı günlerde dahi
İnegöl halkı, kurtuluşa inanmış ve Koca Müftü diye anılan Hasan Fehmi Aslan Efendi ile Kasım Efendi Camii bitişiğinde yer alan Cırgıt Hoca Halk Mektebi’nin kurucusu ve de hocası olan Hacı Hasan Efendi’nin etrafında toplanarak birlik ve dirliklerini korumuşlardır.
Koca Müftü diye anılan zât, evelki bahislerde işaret olunduğu üzere aslen,
Üsküplü’dür. Burada hem kadılık hem de müftülük yapmıştır.
Balkan Savaşı sonrasında göçmen olarak İnegöl’e gelmiş ve İnegöl müftüsü olmuştur, âlim ve de fâdıl bir kişidir. İstanbul hükümeti ile Ankara TBMM hükümeti arasında vukû bulan siyâsî mücâdeleler sırasında patlak veren “Fetva-Savaşları”nda İnegöl müftüsü Hasan Fehmi Aslan Efendi, Kuvây-ı Milliyecilerin safında yer almış ve Noktacı Kasım Efendi’nin “Cevâhirü’l-Ahbâr” isimli eserinden esinlenerek o da “Cevâhirü’lAhkâm” adlı bir ilmihâl kitabı kaleme almıştır.
Söz konusu bu kitap, 1937 yılında İnegöl’ün eşrafından ve seçkin iş adamlarından Hacı Nezir Dürüst tarafından bastırılmış ve okuyucuya sunulmuştur. “Cırğıt Hoca” lakabı ile şöhret bulmuş olanHacı Hasan Efendi ise, aslen, İnegöl İshak Paşa Medresesi mezunlarından olup Kasım Efendi Mahallesi sâkinlerindendir.
Halk arasında 93 Muharebesi diye anılan 1876-1877 Türk–Rus savaşından sonra meydana gelen sosyal ve ekonomik çöküntü sonrasında sekteye uğrayan eğitim ve öğretim faâliyetlerini –halkın desteğine dayalı olarak- canlandırmaya kendini adamış bir bilge kişidir ki bu fâliyetini gerçeleştirirken Noktacı Kasım Efendi’nin halk üzerindeki manevî nüfûzundan yararlanmış ve onun sağladığı himmetten eğitim-öğretim adına faydalanmıştır.
Cırğıt Hoca Mektebi, 1924 yılında çıkarılan Tevhîd-i Tedrîsât Kânunu, uygulamaya konuncaya kadar eğitim-öğretim faâliyetini İnegöl’de sürdürmüştür.
Cırgıt Hoca’nın vefatından sonra -vasiyyeti gereği- nâşı, Noktacı Kasım Efendi’nin Türbesi’ne defnedilmiştir. O’nun vefatından sonra eğitim-öğretim hizmetleri, oğlu Hafız Mehmed Emin Efendi tarfından bir müddet daha devam ettirilmiştir.
Bizzat kendisinden aldığım bilgiye göre Refik Tabakoğlu’nun pederi Merhum
Tevfik Tabaoğlu, Cırğıt Hoca’nın oğlu Hafız Mehmet Emin Efendi’den okumuştur.
O’nun oğlu Mehmet Fâik Ergun da eğitim-öğretim konusunda İnegöl’lülere hizmet eden bir zâttır ki bu zât, 1950’li yıllarda Gazipaşa İlk Okulu baş öğretmeni ve İnegölmaârif memuru olarak şöhret bulmuştur. Alınan şifâhî bilgilerden öğrendiğimize göre Mehmet Faik Ergun, Cırgıt Hoca’nın
torunudur. Abdullah Tataroğlu’nun verdiği bilgiye göre ise bu zât, Cırgıt Hoca’nın oğludur.
Tevhid-i Tedrisat Kânunu gereğince Cırgıt Hoca Halk Mektebi’nin yerini yeni
okullar almış olmakla birlikte Noktacı Kasım Efendi Camii çevresinde, önce,
Tabakzâdelerin ardın da Demircizâdelerin sağladıkları maddî-manevî destek ile Kur’an-ı Kerîm öğretim faâliyeti devam ettirilmiştir. Halen Kasım Efendi Camii’nin bitişiğinde yer alan taşınmazlara ait tapu tescil kayıtları ile Demirci zâdelerden Ali Rıza Efendi’nin Kasım Efendi Camii ile ilgili vakfiyesi, bunun en somut kanıtıdır.
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar