Tarih boyunca 22 Eylül, önemli olaylara, doğumlara ve ölümlere sahne olmuştur. İşte bu tarihte yaşanan olayların detaylı bir dökümü:
1903 - Dondurma Külahının Patenti Alındı
Italo Marchioni, bugün dondurmayı keyifle yediğimiz külahın patentini aldı. O dönemlerde dondurma, genellikle bardaklarda servis ediliyordu ve müşterilerin bardakları geri getirmemesi satıcılar için bir maliyet oluşturuyordu. Marchioni’nin bu buluşu, hem müşterilere pratik bir çözüm sundu hem de dondurmayı her yerde taşınabilir hale getirdi. Bugün dondurma külahı, dondurmanın ayrılmaz bir parçası haline geldi.
1919 - Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası Kuruldu
Türkiye’nin tarih sahnesinde işçi ve çiftçilerin haklarını savunan ilk siyasi partilerden biri olan Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası, 1919 yılında kuruldu. Bu parti, Cumhuriyet'in erken döneminde sosyalist bir çizgide siyaset yaparak, işçi ve çiftçilerin haklarını savunmayı amaçlıyordu. Fırka, Türkiye’de sosyalist hareketin gelişmesine önemli katkılarda bulundu. Ancak fırkanın faaliyetleri uzun soluklu olmadı ve kapatıldı.
22 Eylül 1939’da İzmir’in Dikili ilçesi büyük bir depremle sarsıldı. Depremin şiddeti o kadar büyüktü ki, Dikili ve Karaburun ilçeleri neredeyse tamamen yıkıldı. Deprem sonucunda 100’den fazla kişi hayatını kaybederken, bölgede büyük bir yıkım meydana geldi. O dönemki yetersiz altyapı ve kurtarma imkanları, depremdeki kayıpların artmasına sebep oldu. Bu felaket, bölgedeki deprem bilincinin ve yapılaşma standartlarının sorgulanmasına yol açtı.
1940 - Le Journal d’Orient Gazetesinin Kapatılması
İstanbul’da yayınlanan Fransızca gazete Le Journal d’Orient, resmi dış politikaya aykırı yayın yaptığı gerekçesiyle 22 Eylül 1940 tarihinde Bakanlar Kurulu kararıyla yedi gün süreyle kapatıldı. Bu gazete, Osmanlı'nın son döneminden itibaren Yahudi cemaati için önemli bir haber kaynağıydı. Gazetenin kapatılması, o dönemde basına yönelik sansürün en dikkat çekici örneklerinden biri oldu.
1950 - Aziz Nesin Hakkında Gıyabi Tutuklama Kararı
Ünlü yazar Aziz Nesin, Türkiye’de mizah ve eleştirel yazılarıyla tanınan bir isimdi. Ancak 22 Eylül 1950’de hakkında gıyabi tutuklama kararı çıkarıldı. Nesin, sosyal düzeni yıkmaya yönelik yayınlar yapmakla suçlanıyordu. Bu dönemde Türkiye’de siyasi baskılar yoğun bir şekilde yaşanıyor ve birçok aydın, yazar ve gazeteci benzer suçlamalarla karşı karşıya kalıyordu.
1958 - İsmet İnönü'nün Demokrat Parti Eleştirisi
CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, Demokrat Parti'yi eleştirerek, "Demokrasiye paydos demeye Demokrat Parti Genel Başkanı'nın gücü yetmeyecektir" ifadelerini kullandı. Bu açıklama, Türkiye’de siyasi gerginliklerin yoğun olduğu bir dönemde yapıldı. Demokrat Parti ve CHP arasındaki bu siyasi gerilimler, 1960 darbesine giden yolu açan önemli bir faktördü.
Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, 22 Eylül 1964’te Yassıada Yargılamaları sonucunda mahkum edilen bazı isimleri hastalık nedeniyle affetti. Refik Koraltan, Rüştü Erdelhun, Selim Yatağan ve Nedim Ökmen gibi önemli isimler, sağlık durumları göz önünde bulundurularak serbest bırakıldılar. Bu adım, Yassıada yargılamalarının üzerindeki tartışmaları yeniden alevlendirdi.
1980 - İran-Irak Savaşı Başladı
İran ve Irak arasında sekiz yıl sürecek olan savaş, 22 Eylül 1980’de resmen başladı. Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak’ın İran’a saldırmasıyla patlak veren bu savaş, milyonlarca insanın ölümüne ve büyük bir yıkıma yol açtı. Bölgedeki siyasi ve ekonomik dengeleri alt üst eden bu savaş, Ortadoğu'nun tarihini derinden etkileyen bir çatışma olarak tarihe geçti.
1984 - Gökova’da Köylü Kadınların Çevre Mücadelesi
22 Eylül 1984’te, Gökova Körfezi’nde bir termik santral yapılmasına karşı çıkan köylü kadınlar, seslerini duyurmak için büyük bir çevre eylemi gerçekleştirdiler. Bu eylem, kadınların çevre mücadelesindeki öncü rolünü ve doğanın korunmasına yönelik direnişlerini simgeleyen önemli bir olay olarak hafızalara kazındı.
1993 - Karun Hazinesi Türkiye’ye Geri Dönüyor
New York Metropolitan Müzesi, Karun Hazinesi'ni Türkiye'ye iade etme kararı aldı. Bu karar, Türkiye’nin yurt dışına kaçırılan tarihi eserlerin geri getirilmesi adına verdiği mücadelenin büyük bir başarısı olarak tarihe geçti. Karun Hazinesi, Lidya Krallığı dönemine ait paha biçilmez tarihi eserlerden oluşan bir koleksiyondu.
2002 - Almanya Genel Seçimleri
22 Eylül 2002’de Almanya’da yapılan genel seçimlerde, Şansölye Gerhard Schröder liderliğindeki Sosyal Demokratlar birinci parti olarak seçimden zaferle çıktı. Schröder’in seçim zaferi, Almanya’da önemli reformların ve dış politikanın şekillenmesinde kilit bir rol oynadı.
2018 - Ahvaz’daki Saldırı
İran’ın Ahvaz kentinde düzenlenen bir askeri geçit törenine yönelik silahlı saldırıda 25 kişi hayatını kaybetti, 70 kişi ise yaralandı. Bu saldırı, İran’da büyük bir şok etkisi yaratarak bölgedeki güvenlik endişelerini artırdı.
Doğumlar:
1902 - Ayetullah Humeyni: İran İslam Devrimi’nin lideri olan Humeyni, 1979’da devrimin ardından ülkenin dini lideri oldu. Hayatı boyunca İran’ın siyasetine ve dünyadaki İslamcı hareketlere büyük etkisi oldu.
1958 - Andrea Bocelli: Dünyaca ünlü İtalyan tenor, söz yazarı ve besteci olan Bocelli, klasik müzik ile pop müziği başarıyla birleştirerek milyonlarca hayran kazandı.
Ölümler:
2001 - Fikret Kızılok: Türk müziğinin öncülerinden biri olan Kızılok, besteci, müzisyen ve şarkıcı olarak Türkiye’nin müzik tarihinde önemli bir yere sahip. Kızılok, 22 Eylül 2001’de hayata veda etti.
2020 - Road Warrior Animal: Amerikalı profesyonel güreşçi olan Road Warrior Animal, güreş dünyasında büyük bir efsaneydi ve “The Road Warriors” takımının bir parçası olarak biliniyordu.