Namaz, İslam binasının beş temel direğinden biri olarak kabul edilir. Namaz Farzdır. Namaz Müslümanlara, Allah'ın kesin emridir.
Kaza namazı nedir?
Namazın farzlarından biri de vaktinde kılınmasıdır. Vaktinde kılınmayan namaz kaza edilmesi gereken namaz durumuna düşer.
Müslüman için normal şartlarda namazın kazaya bırakılması söz konusu değildir. Unutma, uyuya kalma vb insani durumlarda namazlar vaktinde kılınmayabilir. İşte bu noktada, kaza namazı kavramı devreye girer.
Kaza namazı, vaktinde kılınamayan namazların daha sonra eda edilmesi anlamına gelir.
Kaza namazının delili nedir?
Kur'an-ı Kerim'de kaza namazı ile ilgili doğrudan bir ayet yoktur. Kaza namazını ve kılınışını, Hz. Peygamber'in (s.a.s.) ve sahabesinin uygulamalarından öğreniyoruz.
Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (sas) savaş ve saldırı gibi istisnai sebeplerle vaktinde kılamadığı namazları kaza ettiğini ve ashabına da bunu tavsiye ettiğini rivayetlerden öğreniyoruz.
Resûl-i Ekrem (s.a.s.), unutkanlık veya uyku gibi sebeplerle vaktinde kılınmayan namazların hatırlandığında hemen kılınması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca, Hendek Savaşı ve Hayber Fethi sırasında yaşanan olaylar, namazın kaza edilmesine yol açmıştır.
"Kim namazı unutursa veya uyuyup kalırsa hatırlayınca onu kılsın. Onun keffâreti ancak budur." - Hz. Muhammed (s.a.s.)
Hz. Peygamber (sas), Hendek savaşı sırasında harbin şiddetlenmesi nedeniyle ikindi namazını kılamamışlar; bunun üzerine “Bizi ikindi namazından alıkoydular. ” demiş ve ikindi namazını akşam ile yatsı arasında kaza etmiştir (Müslim, Mesâcid, 205).
Yine Hayber Fethinden dönerken, bir yerde konakladıklarında ashabıyla birlikte uyuyakalmışlar ve vaktinde kılamadıkları sabah namazını güneş doğduktan sonra birlikte kaza etmişlerdir (Müslim, Mesâcid, 309).
Unutma ve uyuma namaz için bir mazeret kabul edilmiştir. Ancak bir Müslümanın mazeret olmaksızın, kasıtlı olarak namazını terk etmesi olacak şey değildir. Bunun kitapta yeri ve yolu yoktur.
Orucun mazeretsiz bozulmasında nasıl kaza ve kaffaret cezası varsa burdan kıyasla mazeretsiz kılınmayan namazların da kaza edilebileceği sonucuna varılmıştır.
Kaza namazında sahib-i Tertibin önemi nedir?
Kaza namazı konusunda “sahib-i tertip” denilen bir kavram var. Sahib-i tertip yani altı vakit veya daha fazla namaz borcu olmayan kişilere denir.
Bunlar, vaktinde kılamadıkları ilk namazdan başlayarak kazaya kalan namazlarını sırayla kılarlar. Son olarak da içinde bulundukları vaktin farzını kılarlar.
Sahib-i tertip olanlar için bu sıraya uymak Hanefîlere göre vaciptir. Sahib-i tertip olmayanların, kaza namazlarını kılmak için sıraya uyma zorunluluğu yoktur.
Hangi namazlar kaza edilir? Hangi namazlar kaza edilmez?
Beş vakit namazın farzları ile vitir namazı kaza edilir. Kaç rekat kılınmadıysa, o kadar rekat kaza edilerek aynen kılınır. Örnek 2 rekat sabah namazı, 2 rekat kılınarak kaza edilir. 3 rekat Akşam namazı 3 rekat kılınarak kaza edilir. 4 rekat farz namaz da 4 rekat kılınarak kaza edilir.
Beş vakit namazla birlikte kılınmayan sünnetler kaza edilmez.
Sabah namazının sünneti ise çok özel bir değere sahip olduğu için kaza edilir. Vaktinde kılınamayan sabah namazının, aynı gün zevalden önce kaza edilmesi durumunda, sünneti ile birlikte kaza edilmesi mümkündür.
Yine öğle namazını camide kılan için özel bir uygualama vardır: öğle namazında cemaate yetişmek için sünneti kılmadan farza başlayan kişi, farzı kıldıktan sonra kılmadığı ilk sünneti de kılar. Bu kılınmayan ilk sünnet, son sünnetten önce kılabileceği gibi sonra da kılabilir.
Cuma namazı, Bayram namazı, Teravih namazı gibi namazlar vaktinde kılınmamışsa kaza edilmezler.
Kaza Namazı kılınmaması gereken vakitler var mı?
Bazı vakitlerde kaza namazı kılınması sakıncalıdır. Bu vakitler; güneşin doğuşundan bir süre sonra, tam öğlen zamanı ve güneşin batışından hemen öncedir. Bunlara kerahat vakitleri de denir. Bu zaman dilimleri dışında kaza namazı kılınabilir.
Ebû Saîd el-Hudrî (r.a) şöyle haber vermiştir: “Resûlullah’ı (sas) şöyle derken işittim: Sabah namazı kılındıktan sonra, güneş doğuncaya kadar başka namaz yoktur. İkindi namazından sonra, güneş batıncaya kadar başka namaz yoktur.” (Ebû Dâvud, Tatavvu’, 9)
Sabah namazı kılındıktan sonra güneş doğup yükselinceye kadar kaza namazı kılınmaz.
Yine İkindi namazının farzı kılındıktan sonra, güneşin batışına yakın vakitlerde kaza namazı kılınmaz.
Ukbe b. Âmir el-Cühenî (r.a) şöyle haber vermiştir: “Resûlullah (sav) bize üç vakitte namaz kılmayı ve ölülerimizi defnetmeyi yasakladı: Güneşin doğmasından itibaren bir veya iki mızrak boyu yükselmesine kadar, güneşin gökyüzünde tam dik oluşundan batıya yönelmesine kadar ve güneşin sararmasından itibaren batmasına kadar.” (Müslim, Müsâfirîn, 293)
Bu vakitlerin başlama ve bitiş zamanları şöyledir:
a) Güneşin doğmasından itibaren, 40-50 dakika sonrasına kadar,
b) Güneşin, tam tepede bulunduğu vakit (Öğle vaktinin girmesine yaklaşık 10 dakika kalmasından öğle vaktinin girmesine kadar),
c) Güneş batmazdan önce, gözleri kamaştırmaz hâle gelmesinden, batmasına kadar olan vakit (Güneşin batmasına 40-50 dakika kalmasından itibaren akşam namazı vakti girinceye kadar olan zaman)
Nafile namaz ve kaza namazı kılmanın mekruh olduğu vakitler
Şu vakitlerde de sadece nafile namaz kılmak mekruhtur:
a) Sabah namazının sünneti hariç olmak üzere imsak vakti girdikten sonra, güneş doğuncaya kadar olan sürede,
b) İkindi namazını kıldıktan sonra güneş batıncaya kadar olan sürede,
c) Akşam namazı vakti girdiğinde farz kılınmadan önce,
d) Cuma günü hatibin minbere çıkmasından sonra (Merğînânî, el-Hidâye, I, 269-271).
Kaza namazı kılarken herhangi bir vaktin ezanının okunması, kılınmakta olan kaza namazına zarar vermez. Vaktinde kılınamayan namazların kaza edilmesi için belli bir vakit yoktur. Kerâhet vakitleri dışında her zaman kaza namazı kılınabilir.
Kaza Namazıyla İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Kaza Namazı Borcu olanlar Sünnetleri kılar mı?
Hanefî mezhebine göre, kaza namazı borcu olanlar farz namazların sünnetlerini de kılabilirler.
Şâfiî mezhebine göre kaza namazı borcu olan kimsenin, nafile namazlar dahil, farz namazını kaza etmeden başka namaz kılmaması gerekir.
Şâfiî mezhebine göre üzerinde kaza namazı olan kimse, geçmiş namazlarının hepsini kaza etmeden bayram ve vitir namazı da dâhil sünnet-i müekkede olsun, gayrimüekkede olsun hiçbir nafile namaz kılamaz. Üzerinde kaza namazı bulunan kimsenin, bütün zamanını bu namazları kaza etmeye ayırması gerekir.
Bir Namaz Hem Kaza Hem Sünnet Niyetiyle Kılınabilir mi?
Bir namazın hem kaza hem de sünnet niyetiyle kılınması mümkün değildir. Kılınacak namazın ne olduğuna dair net bir niyet gerekir.
Kaza Namazı kılmakla namaz borcu ödenir mi?
Kaza namazı, vaktinde kılınmayan namazın borcunu yerine getirir, ancak namazı ertelemenin günahından tövbe etmek ayrıca gereklidir. İslam’da her birey kendi ibadetlerinin sorumluluğunu taşır, bu nedenle başkası adına kılınan kaza namazları geçerli değildir.
"Unutmak, uyuyakalmak gibi meşru mazeret olmaksızın namazı kazaya bırakmak büyük günahtır. Hangi şekilde olursa olsun vaktinde kılınmayan namazların mutlaka kaza edilmesi gerekir. Meşru mazerete dayalı olarak namazını vaktinde kılamayan kimse bundan bir sorumluluk altına girmediği gibi o namazı kaza etmekle borcundan da kurtulur."
"İhmal ve tembellik sebebi ile namazı vaktinde kılmayan kimse bu namazı kaza etmekle namaz borcundan kurtulur. Namazı ertelemiş olmanın vebalinden kurtulmak için ise kişinin tövbe etmesi gerekir." (İbn Nüceym)
Ölenlerin kazaya kalmış namazları nasıl ödenir?
Başkasının yerine namaz kılınamaz, oruç tutulamaz. Ölenlerin de bu şekilde namaz ve oruç borçları ödenemez. Ancak onlar adına verilen sadakalar, okunan Kuran-ı Kerim'ler, yapılan dualar vesilesi ile Allah'tan af edilmeleri umulur.
Kazaya Kalan Namazlar Cemaatle Kılınabilir mi?
İmamla aynı vaktin namazını kılıyor olmak kaydıyla, kazaya kalan namazlar cemaatle kılınabilir. Bu, Hz. Peygamber'in (s.a.s.) sahabeyle uyguladığı bir yöntemdir.
Hendek savaşının zor şartları altında Resûlullah (sav), dört vakit namazı kılmaya fırsat bulamamış; şartlar uygun hâle gelince de bu namazları ashabına cemaatle kıldırmıştır.
Abdullah b. Mesud (r.a) şöyle haber vermiştir: “Müşrikler, Hendek Savaşı’nda Resûlullah’ı namaz kılmaktan alıkoydular. Nihayet, gecenin bir kısmı geçtikten sonra Bilâl ezan okudu ve kâmet getirdi; Hz. Peygamber öğle namazını kıldırdı, sonra Bilâl kamet getirdi, ikindiyi kıldırdı; sonra Bilâl kâmet getirdi, akşam namazını kıldırdı; sonra Bilâl yine kâmet getirdi, yatsı namazını kıldırdı.” (Tirmizî, Salât, 20)
Kaza namazı, İslamiyet’te vaktinde yerine getirilemeyen namazların telafisi için sunulan bir fırsattır. Sonradan namaza başlayanlar için de bu bir fırsattır.
Kaza namazına nasıl niyet edilir?
Kaza namazı kılacak olan kişinin kılacağı namazı belirleyerek niyet etmesi gerekir.
Geçmiş namazları kaza ederken, örneğin şöyle niyet edilebilir: “ Niyet ettim, vaktinde kılamadığım ilk sabah namazını kılmaya"
Geçmiş namazlar, kazaya nasıl kaldıysa öyle kılınırlar, yani seferî olarak kazaya kaldıysa seferî olarak 2 rekat, mukim olarak kaldıysa mukim olarak 4 rekat kaza edilir.
