Gökyüzünde yılda 3 milyar şimşek veya yıldırım oluşmaktadır. Bir diğer deyişle yılın herhangi bir zamanında dünyanın üstünde 2000 yıldırım bulutu vardır ve dünyamıza her saniyede 100 yıldırım düşmektedir.
Güçlü bir fırtına, Hiroşima'ya atılan atom bombasından 100 kat daha fazla enerji açığa çıkarmaktadır. Kim bilir? Belki bir gün gelecek yıldırımları da enerji kaynağı olarak kullanmayı öğreneceğiz.
Yıldırımların Kökeni
Bu gök olayı insanlığın ilk tarihinden itibaren ilahi bir işaret olarak görülmüştür. Yıldırım düşmesi insanlar için tehlikeli olmasına rağmen insan yaşamına faydası da vardır. Yıldırımlar yeryüzündeki bitkiler için faydalı maddeler olan nitratlar ve oksijenin de yeryüzüne inmesine neden olurlar.
Havanın Yükselişi ve Bulutların Oluşumu
Her şey güneş ışıkları ile yeryüzünde ısınan havanın yükselmesi ile başlıyor. Tabii içinde buharlaşan suyu da yukarı taşıyarak. Bu yükselen hava yaklaşık 2-3 kilometreye ulaşınca havanın soğuk katmanlarına rast geliyor.
Soğuk havalarda nefes verince nefesimiz nasıl buharlaşıyorsa aynen o şekilde buharlaşıyor ve gördüğümüz bulutu oluşturuyor. Bu bulutlar daha sonra hava akımları ile 20.000 metreye kadar tırmanabiliyorlar.
Statik Elektriğin Gücü
Aslı tam bilinememesine rağmen bulutların bu yükselişleri sırasında içlerinde oluşan buz kristallerinin birbirlerine sürtünerek bir statik elektrik enerjisi açığa çıkardıkları öne sürülüyor.
Bu elektrik enerjisi bulutların üst katmanlarında pozitif(+), alt katmanlarında ise negatif(-) yüklü olarak birikiyor. Bulutun içindeki yük havayı iyonize edecek güce ulaştığında şimşek oluşuyor.
Yıldırımın Toprağa İnişi
Yağmur bulutlarının alt yüzeylerindeki büyük negatif yük içindeki elektronları iterek orayı da pozitif yüklü hale getiriyor ve bu yük saniyede 1000 kilometre hızla toprağa iniyor, yani kısa devre yapıyor. Yıldırımın bu andaki ısısı 30.000 derece olup güneşin yüzeyindeki ısının 5 katı kadardır.
Yer ve Gökyüzü Arasındaki Dans
Yıldırım düşerken çok şaşırtıcı bir şey oluyor. Yerden de buluta doğru bir boşalma oluyor. Yerden 100 metre yükseklikte bu iki akım birleşiyor ve iletkenliği çok fazla olan bir koridor oluşuyor.
İşte bundan sonra yıldırımı hiçbir şey durduramaz, pozitif yük hızla buluta doğru onu nötr hale getirmek için yükselir. İşte yıldırımın havadan yere mi, yoksa yerden havaya mı oluştuğunu düşündüren soru bu.
Bu koridordan yerden göğe doğru neredeyse ışık hızının üçte biri hızla yükselen akım yıldırımın göze gelen şiddetli ışığını da oluşturur. Ardından yine yukardan yere iner ve iki taraf arasındaki potansiyel farkı sıfırlanana kadar bu olay 10-12 kez tekrarlanabilir.
Yıldırım düşmesi sonucu dünyada kaç insan ölüyor?
Yıldırım düşmesi nedeniyle dünya genelinde her yıl yaklaşık 24.000 insan hayatını kaybetmektedir. Ayrıca, yıldırım çarpmaları sonucu 240.000 kadar kişi yaralanmaktadır.
Ülkemizde yılda yaklaşık 100 kişi yıldırım düşmesi sonucu ölmektedirBu durum, yıldırımın tehlikeli ve ölümcül bir doğa olayı olduğunu bir kez daha gözler önüne sermektedir.
Yıldırımdan korunmak için alınabilecek önlemler
Yıldırımdan korunmak için alınabilecek önlemler şunlardır:
-
Kapalı Alanlara Sığınma:
- Açık alanda bulunuyorsanız, mümkün olan en kısa sürede kapalı bir binaya veya araç içine girin. Binalar yıldırıma karşı daha güvenlidir.
-
Metal Nesnelerden Uzak Durma:
- Metal çitler, direkler, makineler ve diğer metal nesnelerden uzak durun. Metal, elektriği ilettiği için tehlikelidir.
-
Yüksek Yerlerden Uzak Durma:
- Tepeler, açık alanlar ve yüksek ağaçlar gibi yüksek yerlerde bulunmaktan kaçının. Yıldırım genellikle yüksek nesnelere düşer.
-
Elektrikli Aletleri ve Telefonları Kullanmayın:
- Fırtına sırasında elektrikli cihazları ve sabit telefonları kullanmaktan kaçının. Elektrik hatları aracılığıyla yıldırım çarpma riski vardır.
-
Su Kenarlarından Uzak Durma:
- Gölet, göl, deniz veya havuz gibi su kenarlarından uzak durun. Su, elektriği iyi ilettiği için tehlikelidir.
-
Araba İçinde Kalma:
- Fırtına sırasında arabanın içindeyseniz, araba güvenli bir yerdir. Metal kasa, elektrik akımını toprağa iletir.
-
Toplu Alanlardan Kaçınma:
- Fırtına sırasında grup halinde bulunmak yerine, bireysel olarak uzak durmak daha güvenlidir. Yıldırım, gruptaki kişilere zarar verebilir.
-
Düşük Yerlere Çökme:
- Açık alanda yakalanırsanız, yere çömelin ve ayaklarınızı bir arada tutun. Elektrik akımının vücudunuzda yayılmasını önlemek için bu pozisyonu alın.
-
Pencere ve Kapıları Kapalı Tutma:
- Kapalı alandaysanız, pencere ve kapıları kapalı tutun. Yıldırımın içeri girmesini engellemek için bu önemlidir.
-
Fırtına Tahminlerini Takip Etme:
- Hava durumu tahminlerini takip ederek, fırtınaların ne zaman ve nerede olacağını öğrenin. Bu, önceden tedbir almanıza yardımcı olur.
Bu basit önlemler, yıldırım çarpmalarından korunmanıza ve güvenliğinizi sağlamanıza yardımcı olabilir.
Yıldırım çarpmasının insan bedenine etkileri ve verebileceği zararlar
Yıldırım çarpması, insan bedenine ciddi ve ölümcül zararlar verebilen bir olaydır. İşte yıldırım çarpmasının insan bedenine etkileri ve verebileceği zararlar:
Elektrik Yanıkları
- Yüzey Yanıkları: Yıldırım çarpması sonucu ciltte elektrik yanıkları oluşabilir. Bu yanıklar genellikle cildin üzerinde dallanmış, ağaç köküne benzeyen desenler bırakır.
- İç Yanıklar: Elektrik akımı, iç organlar ve dokularda da yanıklara neden olabilir.
Kalp ve Dolaşım Sistemi
- Kalp Durması: Yıldırım çarpması, kalp ritmini bozabilir ve ani kalp durmasına neden olabilir.
- Kalp Ritmi Bozuklukları: Kalp atışlarında düzensizliklere yol açabilir, bu durum uzun süreli kardiyak sorunlara neden olabilir.
Sinir Sistemi
- Beyin Hasarı: Elektrik akımı, beyinde hasara yol açabilir ve bilinç kaybına neden olabilir.
- Sinir Hasarı: Sinir hücrelerinde ciddi hasarlara yol açarak uzun vadeli sinirsel problemler yaratabilir.
- Kas Spazmları: Yoğun elektrik akımı kaslarda ani ve güçlü spazmlara neden olabilir.
Solunum Sistemi
- Solunum Durması: Solunum kaslarını etkileyerek geçici veya kalıcı solunum durmasına neden olabilir.
- Akciğer Hasarı: Akciğerlerde ciddi yanıklara ve hasara yol açabilir.
Diğer Fiziksel Etkiler
- Göz ve Kulak Hasarı: Görme ve işitme kaybına neden olabilir. Yıldırım çarpması, retina yanıklarına veya işitme sinirlerinde hasara yol açabilir.
- İç Kanama: Elektrik akımı, iç organlarda ve damarlarda kanamalara neden olabilir.
- Kırıklar ve Travmalar: Yıldırım çarpmasının yarattığı şok dalgası, kişiyi yere fırlatabilir ve bu da kemik kırıklarına ve diğer fiziksel travmalara neden olabilir.
Psikolojik Etkiler
- Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Yıldırım çarpması yaşayan kişilerde psikolojik travma ve TSSB gelişebilir.
- Korku ve Anksiyete: Yıldırım çarpmasının yarattığı korku, uzun süreli anksiyete ve panik ataklara neden olabilir.
Acil Müdahale ve Tedavi
Yıldırım çarpan bir kişiye hemen müdahale edilmesi hayati önem taşır:
- Kalp Masajı ve CPR: Kalp durması durumunda derhal CPR uygulanmalıdır.
- Tıbbi Yardım: Hemen tıbbi yardım çağrılmalı ve kişinin hastaneye götürülmesi sağlanmalıdır.
- Solunum Desteği: Solunum durması durumunda, yapay solunum gerekebilir.
- Eskiler yıldırım çarpan insanı başına kadar toptağa gömüp bekletirlermiş.
Bu önlemler ve bilgiler, yıldırım çarpmasının tehlikelerini anlamak ve müdahale etmek için kritik öneme sahiptir.
Binalarda Yıldırımdan Korunma Sistemleri
Binaları yıldırımdan korumak için çeşitli önlemler alınabilir. İşte binalara yıldırım önleme sistemi kurulurken dikkate alınması gereken önemli adımlar:
-
Yıldırımdan Koruma Direkleri ve Paratonerler:
- Paratoner (Yıldırım Kulesi): Binaların çatısına yerleştirilen metal direklerdir. Bu direkler, yıldırımın binaya zarar vermesini engelleyerek yıldırım akımını güvenli bir şekilde toprağa iletir.
- Franklin Çubuğu: Paratonerlerin bir türüdür ve genellikle çatının en yüksek noktasına yerleştirilir.
-
Aşağı İletim Hattı (İniş İletkenleri):
- İletken Kablolar: Paratoner ile topraklama sistemi arasında bağlantı sağlayan kalın bakır veya alüminyum kablolardır. Yıldırım akımını güvenli bir şekilde toprağa iletir.
- İzolasyon: İniş iletkenlerinin binanın diğer metal yapı elemanlarından izole edilmesi gerekir.
-
Topraklama Sistemi:
- Topraklama Elektrotları: İniş iletkenleri aracılığıyla gelen yıldırım akımını toprağa ileten bakır veya galvaniz çubuklardır.
- Topraklama Şebekesi: Elektrotların etkili çalışabilmesi için geniş bir topraklama şebekesi kurulur.
-
Eş Potansiyel Sistem (Dengeleme):
- Metal Elemanların Bağlanması: Binadaki tüm metal yapılar, su boruları ve elektrik tesisatları eş potansiyel dengeleme sistemine bağlanır. Bu, yıldırım anında binanın tamamında aynı elektrik potansiyelini sağlayarak zarar riskini azaltır.
Yıldırıma karşı binalarda Ek Önlemler
-
Surge Arrester (Aşırı Gerilim Koruyucu):
- Elektrik Tesisat Koruması: Elektrik sistemine bağlı olan cihazları korumak için kullanılır. Yıldırımın neden olduğu ani voltaj artışlarını emerek cihazların zarar görmesini engeller.
-
Dış Metal Yapıların Korunması:
- Metal Çatı ve Cepheler: Metal çatı ve cephe kaplamaları, yıldırım akımını toprağa iletecek şekilde paratoner sistemine bağlanmalıdır.
- Antenler ve Direkler: Çatıda bulunan anten ve diğer metal direklerin paratoner sistemine entegre edilmesi gerekir.
-
Yangın Güvenliği:
- Yangın Söndürme Sistemleri: Yıldırım çarpması sonucunda oluşabilecek yangınlara karşı otomatik yangın söndürme sistemleri kurulur.
- Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri: Bina içinde yangın riskini erken tespit etmek için yangın algılama ve uyarı sistemleri yerleştirilir.
Düzenli Bakım ve Kontroller
- Periyodik Kontroller: Yıldırımdan korunma sistemlerinin düzenli olarak kontrol edilmesi ve bakımının yapılması gerekir. Bu kontroller, sistemin her zaman etkin bir şekilde çalışmasını sağlar.
- Hasar Kontrolü: Yıldırım düşmesi veya şiddetli fırtınalar sonrasında sistemde oluşabilecek hasarların incelenmesi ve gerekirse onarılması önemlidir.
Bu önlemler, binaların yıldırım düşmelerine karşı etkin bir şekilde korunmasını sağlar ve olası can ve mal kayıplarını önler.
Yıldırım, doğanın büyüleyici ve güçlü bir gösterisidir. Her ne kadar tehlikeli olsa da, bitkiler için faydalı maddeler taşıyarak yeryüzündeki yaşamı destekler.
Yıldırımları anlamak, bu doğa olayının hem güzelliğini hem de yaratıcının gücünü takdir etmemizi sağlar.
Kültür Sanat haberleri için TIKLAYINIZ!
