Anadolu’nun bin yıllık söz hazinesi, sadece geçmişten gelen kelimeler değil, aynı zamanda halkın yaşanmışlığını, gözlemini ve hayat dersini içinde taşıyan birer pusuladır. “Beyler buyruğu yoksula kan ağlatır” atasözü de işte tam olarak böyle bir söz. Hem anlamı hem de günümüzdeki karşılığıyla oldukça düşündürücü. Peki bu sözle ne anlatılmak isteniyor? Kimdir bu “bey”, nedir bu “buyruk” ve neden yoksulun kanı ağlar?
Beyler Buyruğu Ne Demektir?
Bu atasözünde geçen "bey" kelimesi, sadece bir zengin ya da ağayı değil; yöneticiyi, sözü geçen kişiyi, emir veren otoriteyi temsil eder. “Buyruk” ise karar, emir, kural ya da kanun anlamındadır. Yani halkın üstünde söz hakkı olan kişilerin aldığı kararlar kastedilir.
Atasözünün özeti şudur: Tepedekiler kolayca alınan bir kararla, alttakilerin hayatını zorlaştırabilir. Çünkü kararı alan, o kararın sıkıntısını yaşamaz. Ancak o kararı uygulamakla yükümlü olan, yani halk, özellikle de yoksul kesim, bunun bedelini ağır öder.
Yoksula Kan Ağlatmak Ne Demek?
Buradaki “kan ağlatmak” deyimi mecaz anlam taşır. Yani yoksulun gözyaşı değil, neredeyse canı yanar. O kadar büyük zorluk çeker ki adeta kalbi kan ağlar. Bu, geçmişte olduğu gibi bugün de geçerlidir. Bir köylünün, bir işçinin, bir emeklinin veya geçim sıkıntısı çeken herhangi bir yurttaşın yaşamında alınan bir karar; kimi zaman elektrik faturasına, kimi zaman tarladaki mazota, kimi zaman da mutfaktaki tencereye yansır.
Tarihten Günümüze Bu Söz Neden Hâlâ Geçerli?
Eskiden ağalar köylüye “şuraya ekin, burayı sürme” dediğinde, köylü karar vermediği bu durumun yükünü çekmek zorundaydı. Bugün de iş yerindeki üst düzey yöneticinin ya da devleti yönetenlerin aldığı bazı kararlar, doğrudan sokaktaki vatandaşın hayatını etkiliyor. Örneğin, bir vergi artışı ya da fiyat düzenlemesi, dar gelirlinin bütçesini zorluyor.
O nedenle bu söz, sadece bir dönem değil, bütün zamanlara hitap ediyor. Karar alanlar ile o karardan etkilenenler arasında büyük bir fark olduğunu anlatıyor.
Hangi Durumlarda Kullanılır?
- Vergi, zam ya da ekonomik düzenlemeler açıklandığında,
- Devlet ya da büyük şirketlerin aldığı kararlar halkı doğrudan etkilediğinde,
- “Yukarıdakiler karar veriyor, biz çekiyoruz” türünden bir dert anlatıldığında sıkça kullanılır.
Kısacası bir kişinin rahatlıkla verdiği karar, başka birinin hayatını altüst ettiğinde bu söz devreye girer.
Atasözünün Günlük Hayattaki Yansımaları
Bugün örneğin kira fiyatları artınca, en çok asgari ücretle geçinen yoksul etkileniyor. Vergi oranları yükseldiğinde, lüks tüketimden çok temel ihtiyaçlara yansıması, yine dar gelirlinin sırtına biniyor. Yani beyler bir kalemde imza atıyor ama sonucu yoksulun boğazına kadar geliyor.
“Beyler buyruğu yoksula kan ağlatır” atasözü, halkın yönetenlere bakışını özetleyen ve adaletsizliğe dikkat çeken çok çarpıcı bir deyimdir. Her dönemde geçerliğini koruyan bu söz, adaletli yönetimin önemini hatırlatır. Karar alırken herkesin yükü paylaşması, yoksulun yükünün daha da ağırlaştırılmaması gerektiğini savunur.
