Fetih sonrasında İnegöl’de ilk mîmârî yapılanmayı, Yıldırım Bayezid (1389-1402) başlatmış ve 1396 yılında İnegöl’de kendi adına bir hamam ve bir de Cuma camii yaptırmıştır.
İkinci imar hareketini, Amasya kökenli İnegöl doğumlu sadrazam İshak
Paşa, gerçekleştirmiştir.
İshak Paşa, Fatih Sultan Mehmed’e ilk sadrazam olduğu
1469-1471 yılları arasında eşi Sultan Hatun’un dâimî ikamet yeri olan İnegöl’de cami, hamam, kervansaray ve dükkânlardan oluşan geniş bir imaret inşa ettirmiş; çevresine de âzatlılarından oluşan ve “Ehl-i Vezâif” diye nitelenen büyükçe bir cemâati yerleştirmiştir.
Fatih Sultan Mehmed’in ölümünden sonra İnegöl’lü İshak Paşa, İstanbul muhafızı olarak, Fatih’in büyük oğlu Amasya sancak beyi Şehzade Bayezid’i Osmanlı tahtına taşımış ve ikinci defa sadrazam olmuştur.
Bu dönemde, bir diğer ifadeyle, 1481- 1483 yılları arasında İnegöl’deki imaretine bir de medrese ilâve ettirmiştir. Sultan II. Bayezid’in ilk sadrazamı olan İnegöl’lü İshak Paşa, terkos sistemiyle Bedre Deresi’nin
suyunu hem imaretine ve hem de mahalle çeşmelerine taşımıştır.
İnegöl’de üçüncü imar hareketini 1520’lerde İshak Paşa kethüdası Sofu Hacı
Sinan Bey, başlatmıştır. İnegöl Merkez Mahallesini yeni baştan dizayn etmiş; Yıldırım Bayezid’in yaptırdığı hamamın batı kısmına, kendi adına ikinci bir hamam, yaptırdığı gibi burada bir mektep ve kendi adına bir de cami, inşa ettirmiştir.
Diğer yandan mücavir alan içinde bulunan ve köy statüsünde bulunan “İrmiyaz/ Atış Alanı” Köyünü, İnegöl’ün üçüncü mahallesi olarak kasabaya dahil etmiştir. İshak Paşa İmareti’nin çevresinde iskân edilmiş olan ve İshak Paşa’nın âzatlılarından oluşan sanat erbabını da -vakıf nâzırı sıfatıyla- yeni baştan organize etmiştir.
Diğer yandan İnegöl’ün timar-eri Hamzabey oğlu Derviş Mehmet Bey ile işbirliği yaparak “İrmiyaz /Atış Alanı”nda tesis olunan ve İnegöl’ün üçüncü mahallesi haline getirilmiş olan Yenice Mahallesi’ne Noktacı Kasım Efendi, getirilerek iskânı sağlanmıştır.
(Hüdâvendiğâr Livâsı Tahrir Defterleri, C.I, s.111, madde. 180/2) de yer
alan vakıf kaydı şöyledir: B/1520 ve C/1573 sayımlarındaki tespite göre aynı çiftlik ile ilgili vakıf kaydı ise şöyledir: “İrmiyâzda-İldeniz çiftliği, vakıftır Orhan Beğ’den imâmetlik içün; sâbıka kadılar tasarruf iderlermiş; sonra timara emrolundu, deyû kayd olmuş. (d.d. Ali Çelebi).
Değerli okuyucum, verdiğim bu resmî kayıtlar ile sizleri biraz sıktığımın
farkındayım. Ancak Noktacı KasımEfendi’nin İnegöl’e nasıl intikal ettiğini veya ettirildiğini tespit edebilmek için bu resmî kayıtlara bakmak ve görmek mecburiyeti hasıl olmuştur.
Sunulan belgeler, değerlendirildiğinde anlaşılmaktadır ki Noktacı Kasım Efendi, Derviş Mehmet Bey ve Kethüda Sofu Hacı Sinan Bey, işbirliği ile İnegöl’e getirilmiştir.
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar