İnegöl “Cami Mahallesi”ne gelince bu mahalle, 1573 yılı tahrir ve sayımında “Cami-i Şerîf” adıyla tescil olunmuştur.
Vergi yükümlüsü hane sayısı olarak da 44’ü evli ve 43’ü bekâr olmak üzere toplam hane sayısı, (44+43=87)dir. Usûlen her hanede beş kişi bulunduğu kabul edildiğinde 1573 yılında “Cami-i Kebîr Mahallesi”nin toplam nüfûsu, (87x5=435) kişidir.
“Yenice Mahallesi” ne gelince bu mahallenin de 1520 yılındaki “Yenice” ismi, değiştirilmiş ve “Mescid-i Yenice” şeklinde tescil olunmuştur.
Vergi İnegöl ve Noktacı Kasım Efendi 71 yükümlüsü hane sayısı, 36’sı evli ve 22’si bekâr olmak üzere toplam hane sayısı, (36+22= 58)dir.
Bu rakam, usûlen beş ile çarpıldığında “Mescid-i Yenice Mahallesi”nin nüfûsu, (58x5=290) kişidir.
Bu sayımda vergi yükümlüsü olarak “İmaret-i İshak Paşa ve Ehl-i Vezâif” diye nitelenen hane sayısı, 16’sı evli ve 11’i bekâr olmak üzere İshak Paşa İmareti’ne mensup hane sayısı, (16+11=27) dir.
Usûlen bu rakam da beş ile çarpıldığında 1573 yılında İnegöl’de yaşayan ve de vergi yükümlüsü olan “İmâret-i İshak Paşa ve Ehl-i Vezâif” diye nitelenen toplam nüfûs, (27x5=135) kişidir.
1573 yılında 3 mahalle ve “İmâret-i İshak Paşa-Ehl-i Vezâif”in toplam nüfûsu: 455+435+290+135=1315) kişi olmaktadır.
Timar sahibi Hamzabeyoğlu Derviş Mehmed Bey’in topladığı timar geliri ise yıllara göre: 1487 yılı için 9800 Akça; 1520 yılı için 11 100 Akça; 1573 yılı için ise 5590 Akçadır.
İşte Noktacı Kasım Efendi’nin gelip yaşadığı İnegöl budur.
Bu dönemde İnegöl’e hâkim olan en yetkili kişi, İshak Paşa vakıflarının nâzırı ve de İshak Paşa’nın âzadlı kölelerinden olan kahyası Sofu Hacı Sinan Efendi’dir.
Çünkü 1487 yılında İshak Paşa gözlerini hayata yumduktan sonra; oğulları ve de torunları, yavaş yavaş İnegöl ile alakalarını kesmeye başlamıştır.
Onların boşluğunu İshak Paşa âzatlısı ve de kahyası, vakıf nâzırı sıfatıyla, Sofu Hacı Sinan Efendi doldurmuştur.
Kendisine –evvelce İshak Paşa’nın dedesi İsa Bey’e ve babası İbrahim Ağa’ya dirlik olarak devletçe tahsis olunan “İsaören Köyü”, bu kerre Sofu Hacı Sinan Efendi’ye, mülk olarak, tahsis olunmuştur.
RECEP AKAKUŞ hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar