Ulu ÇeltikçiAdabînî-Zındancık-Şîpali-Enâsıl ve Bilâl/Gulamoğulları köyleri, uzun yıllar, Osmanlı’nın pirinç anbarı olmuştur.
Diğer yandan bu devirde başta Akhisar Köyü olmak üzere Bedre, Boğaz, Adabînî ve Özlüce köylerinde yoğun bir şekilde Gayr-i Müslimler de yaşamıştır.
Tahrir defterlerinde: “Harac” adı altında alınan vergi çeşidi, bunun somut örneğidir.
Osmanlı hükümdarlarından Yıldırım Bayezid (1389-1402) devrinde ve 1396 yılında İnegöl’de bir “Cuma Camii” ve bir hamam inşa edilmesi ile kasaba merkezinde ilk imar hareketi başlatılmış ve “Cuma Camii” nin cevresinde “Cami-i Kebîr Mahallesi” ismiyle ikinci bir mahalle oluşmuştur.
Aynı yıl içinde Kurşunlu’da da bir “Zaviyeli Cuma Mescidi” inşa edilerek halkın hizmetine sokulmuştur.
Yıldırım Bayezid devrinde İnegöl coğrafyasına: Emîr-i Ahûr Mezid Bey, Hoca Fîrûz Bey ve Aksungur gibi. Devlet adamlarının da gölgesi düşmüştür.
Ancak! 1402 yılında Yıldırım Bayezid’in, Ankara-Çıbuk Meydan Muharebesi’nde yenilmesi üzerine meydana gelen kaos ortamında Yıldırım Bayezd’in oğulları arasında çıkan iktidar kavgası, 13 yıl sürmüş ve bu kaos ortamında sosyal yapılanma, alt üst olduğu gibi başta İnegöl’de medfun Üsküp fatihi “Paşa Yiğit” olmak üzere bir çok devlet adamı, ya hizmet dışı kalmış veya heder olmuştur.
Osmanlı’nın ikinci bânisi sayılan Çelebi Sultan Mehmet (1413-1420) devrine
gelince başta Bayezit Paşa, İvaz Paşa ve Hamza Bey gibi Amasya kökenli devlet adamları, iktidara sahip çıkmışlar ve İnegöl yöresine Hamza Bey ve İsa beyzâde İshak Paşa’nın gölgesi düşmüştür.
Hamza Bey ve İsa beyzâde İshak Paşa etkisi, değişik yoğunlukta olmakla beraber, asırlar boyu sürmüştür. Bunun somut örnekleri, günümüzde bile hala görülmektedir.
Tarihî süreç içinde gelişen sosyal yapılanmanın üçüncü etabını. Amasya kökenli fakat İnegöl’lü İsa beyzâde İshak Paşa, gerçekleştirmiştir.
İsabeyzâde İshak Paşa, 1469 yılında ilk sadrazam olduğunda İnegöl’de cami merkezli geniş bir imâret kurmuştur. Bu imaretin içinde 6 dükkân, bir kervansaray ve bir hamam yer almıştır.
Ayrıca Bedre Deresi’nin suyunu “Terkos Sistemi” ile imâretine ve mahallelere
aktarmıştır.
Tesis ettiği imaretin çevresine de âzadlılarından oluşan geniş bir sanatkar ve tüccar topluluğunu yerleştirerek sosyal yapılanmada yeni bir çığır açmış ve İnegöl’de meskûn mahalle mücavir bir alanda bir sanayi ve bir ticaret alanı oluşturmuştur.
1483 yılında da ikinci sadrazamlık döneminde İshak Paşa, cami merkezli imaretinin kuzey tarafına bir medrese inşa ettirerek 1469 yılında gerçekleştirdiği ticaret ve sanat nitelikli sosyal yapılanmaya bir de kültürel boyut eklemiştir.
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar
