İshak Paşa ve Cuma Camii’nin Onarımı: İnegöl’deki İshak Paşa Camii ve Külliyesi, 1469 yılında Amasya kökenli ve İnegöllü Sadrazam İshak Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Zengin vakfiye gelirleri olan bu külliye’ye bağlı medresede Sultan III. Murad (1579-1595) devrinde en üst seviyede ücret alan müderrisler ders vermiştir.
Mâlî yönden İnegöl İshak Paşa Medresesi, belirli bir dönemde , İstanbul Fatih Sultan Mehmed Hân Külliyesi’ne dâhil Sahn-ı Semân Medreseleri seviyesinde değerlendirilmiştir.
Uzun yıllar halka hizmet veren İshak Paşa Camii ve Külliyesi, zamanın yıpratıcı tahrîbâtına maruz kalmıştır. Sultan II. Abdülhamid (1876-1908) devrinde,1876-77 yılında Evkaf Nezâreti’nce onarımı yapılmıştır.
İSHAKPAŞA’DA CUMA KILINMAZDI
Sultan II. Abdülhamid devrinde, 1876-77 yılında kapsamlı bir onarım yapılırken -önce- söz konusu külliye, mazbut vakıflar arasına alınmış; onarım sonrasında yeniden halkın hizmetine açılırken camiye minber konmuş ve hitabet hizmeti de ihdas olunarak camiye hatip tayin edilmiştir. Böylece hem Cuma Camii’nde ve hem de İshak Paşa Camii’nde Cuma namazı kılınmaya başlanmıştır.
İshak Paşa Camii’nde onarım yapılırken pencereler genişletilerek ve cümle kapısının üzerine yarım daire şeklinde bir pencere açılarak mabedin iç kısmı aydınlatılmıştır.
Bu pencerenin dış cephesinin alt kısmına mermer bir “tamir kitabesi” konmuş ise de külliyenin inşâ tarihini gösteren ilk kitabe -her nedense- yerine konmamıştır.
Cami taban zemini ve türbe zeminleri ile medrese hücre zeminleri mukayese edildiğinde, medrese hücre zeminlerinin takriben otuz santim daha derinde oldu ğu görülmektedir.
Yüksek Mimar Prof. Dr. Ali Saim Ülgen’in yorumuna göre Sultan II. Abdülhamid devrinde, bir diğer ifadeyle 1876-77 yıllarında yapılan onarım sırasında yan cenahları camiye bağlayan sağır duvarlar kaldırılarak “kemer” haline getirilmiş ve camiin harem bölümü genişletilmiştir.
Pencere boşlukları da hem boyları ve hem de enleri itibariyle genişletilerek “kemerli pencere” şekline konmuştur.
Duvarların kaldırılması sonucu, çıkan molozlar da cami çevresine yayılarak çevredeki zemîn yükseltilmiştir ki medrese hücre zemininde görülen derinlik bunun kanıtıdır.
İshak Paşa’nın inşâ ettiği kervansarayda misafirler ağırlandığı için cami yan cenahlarında ibâte ve iâşe hizmeti verilmemiştir.
Yan hücreler, muhtemelen 1483 yılında medrese inşâ edilerek hizmete açılıncaya değin, talebeler için öğretim ve müzâkere salonu olarak hizmet görmüştür.
1963 yılında İshak Paşa Camii, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce tamir edilmiştir.
Prof. Dr. Yüksek Mimar Saim Ülgen’in yaptığı projeye göre, yeni bir tadilât yapılarak cümle kapısı müstesnâ, İshak Paşa Camii ilk inşâ edildiği şekle döndürülmüştür.
RECEP AKAKUŞ HOCANIN ESERİNDEN
DÜZENLEYİP YAYINA HAZIRLAYAN
AYHAN BAYRAKTAR
