Recep Akakuş'un köşe yazısı

Ömer Lütfü Barkan ile Enver Meriçli tarafından hazırlanan ve
Türk Tarih Kurumunca bastırılan Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri isimli kıymetli eserin 106-130 uncu sayfaları arasında yer alan
resmî kayıt ve değerlendirmelere dayalı olarak sizlere 15 ve 16. asır
İnegöl’ünden morfolojik ve ekonomik bir kesit sunacağız:

Adı geçen eserin 81.sayfasında yer alan 115.maddeden itibaren 203. maddeye kadar olan bölüm, İnegöl’e aittir. Burada yer alan tespit ve
değerlendirmeler, 1487, 1520 ve 1573 yıllarında Osmanlı devlet yönetimince yaptırılan resmi tespitlerdir. Eserin 84. sayfasında yer alan 121. maddede: İnegöl Kasabası, merkezî yerleşim alanında vergiye tabi nüfusun tespit ve tescili, hane bazında şöyle belirlenmiştir:

TAHRİR VE YILLARI

HANE

MÜCERRED

YIL: 1487

YIL: 1520

YIL:1573)

A

B

C

A

B

MAHALLELER

Cami-i Şerif

Cami-i Şerif

Cami-i Şerif

43

25

44

4

21

3

- ---

Yenice

Yenice

31

23

36

0

8

2

-------

Sinan Bey (merkez)

Sinan Bey (mer
kez)

29

41

21

0

İmaret-i İshak
Paşa

İmaret-i İshak Paşa
(Ehl-i Vezaif)

İmaret-i İshak
Paşa(Ehl-i Vezaif)

16

1


Sayımda din bakımından da bir tespit yapılmıştır ki vergi
mükellefi olarak 3 hane gayr-i müslim, sayıma konu olmuştur. Tahriri
yapılan bu üç ayrı yılda İnegöl Kasabası’nda vergi mükellefi olarak
1487 yılında 74’ü çiftçi hane ve 14’ü mücerred olmak üzere toplam 88
vergi mükellefi vardır. Uzmanlar, genel olarak hane nüfusunu, beş olarak kabul ederler. Bu hesaba göre 1487 yılında İnegöl Kasabası’nın vergi mükellefine ilişkin nüfusu, 440 kişidir. 1520 yılında ise çiftçilikle meşgul olan vergi mükellef sayısı, 80 rakamına ulaşmıştır.

 Mücerred vergi mükellef sayısı da 50 rakamını bulmuştur. Buna göre yukarıdaki hesaplama sistemi ile İnegöl Kasabası’nın 1520 yılındaki vergi mükellefiyetine ilişkin nüfusu, 650 kişidir. Çizelgede tespit edilmiş verilere göre hesap edildiğinde İnegöl Kasabası’nın 1573 yılında çiftçi ve mücerred toplam hane sayısı 263’tür. Nüfusu da 1315’tir.  Resmî belge kayıtlarında görüldüğü üzere şehir merkezî olarak İnegöl, büyükçe bir köy durumundadır.

DOMANİÇ

Osmanlı’nın kuruluşundan itibaren 1865 yılına kadar bir kaza
merkezî olarak hizmet veren Domaniç, Tanzimat devrinde yapılan
idari uygulamaların bir gereği olarak 1865 yılında nahiye statüsüne
düşürülmüş ve İnegöl İlçesi’ne bağlanmıştır. 66 yıllık bir uygulamadan sonra 1931 yılında ise Domaniç nahiyesi, İnegöl’den ayrılmış ve
yine nahiye statüsünde olmak üzere bu kez, Tavşanlı İlçesi’ne bağlanmıştır . Ancak 1961 yılında Domaniç, nahiye statüsünden kurtulmuş ve Kütahya ili’ne bağlı bir ilçe haline gelmiştir.


Uzunca bir süre İnegöl İlçesi’ne bağlı nahiye merkezî olan Domaniç’in, Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri adlı kaynak eserdeki
tescil ve tespite göre - Osmanlıların hâkim olduğu devirde- Domaniç
ve buraya bağlı köylerin yıllık vergi gelirleri İnegöl’e bağlı olarak gösterilmiştir.