Yerel yönetimlerin, bir pilot uygulaması niteliğini taşıyan bu görevlendirme, üç yıl sürmüş ve başarılı olduğu kanaatine varılarak Mithat Paşa’nın, Tuna Vilâyeti’nde gerçekleştirdiği yönetim biçimi, 1867 yılından itibaren ülkenin tamamına teşmil edilmiştir.
Bu dönemde İnegöl’e bağlı iki nahiye merkezi oluşturulmuştur ki bunlardan biri Domaniç bir diğeri de Kefere Yenicesi’dir.
Sultan Abdülaziz (1861-1876), sportif faâliyetlere karşı derin ilgi duyduğundan bu dönemde Sultan Abdülaziz adına İnegöl-Mahmudiye Mahallesi’nde bir Av Köşkü ve bu köşk ile bağlantılı olarak bir de mescid yaptırılmıştır.
Halk arasında “Sarı Cami” diye anılan bu mabet, yol genişletilmesi amacıyla yıkılmış ve günümüze ulaşmamıştır. Doğan yavrularına “Sarı” dendiği için bu cami de sarı sıfatı ile nitelenmiştir.
Sultan Abdülaziz, Çitli Maden Suyu ile de yakînen ilgilenmiştir. Merkezi İstanbul’da bulunan bir şirket aracılığı ile Çitli Maden suyu şişelenmiş; İstanbul ve de Avrupa’ya Pazarlanmıştır.
Bu arada Mithat Paşa’nın Tuna Vilâyeti’nde özel yetkili bir vali olarak üç yıl başarıyla uyguladığı yönetim sistemi, Sadrazam Âlî Paşa tarafından yararlı görülerek ve de Sultan Abdülazizi’n onayı alınarak bazı eyâletler, birleştirilmiş ve idârî yapılanmada 1867 yılından itibaren“Vilâyet” sistemine geçilmiştir.
Bu uygulamnın tabii sonucu olarak “Redîf-i Hassa-i Eyâlet-i Hüdâvendiğâr” adıyla özel statüsü olan Bursa da “Vilayet” olmuştur.
Yine bu yıl içinde “Vilâyet Dahilinde Şehir ve Kasabalarda Teşkil Olunacak Dâire-i Belediye Meclislerinin Tertibi ve Memurlarının Vezâifine Dâir Yönetmelik” çıkarılmış ve tüm ülke çapında uygulamaya konmuştur.
Bu nedenle 1867 yılından itibaren Osmanlı ülkesinde kaza merkezleri baz alınmak suretiyle bütün şehirlerde belediye teşkilatları kurulmaya başlanmıştır.
Bu dönemde İnegöl’de de belediye teşkilatı kurulmuş olmalıdır ki ilk defa 1870 yılında yayımlanan “Bursa Yıllığı”nda İnegöl Belediye meclis üyelerinin isimleri yer almıştır.
Sadıkzâde Süleyman Ağa’nın başkanlığında oluşturulan ilk İnegöl Belediye
Meclisi, çalışmalarını 1305 / 1887 yılında yeni belediye binası ve de Belediye Çarşısı yapılıncaya dek İshak Paşa Külliyesi’ne dahil kervan sarayda sürdürmüştür.
Cumhuriyet’in ilânından önceki dönemde İnegöl belediye başkanlığında bulunan zevâtı şöyle sıralamak mümkündür: Sadıkzâde Süleyman Ağa - Abdullah Efendi - Hacı Ahmet Efendi – Ahmet Hamdi
Efendi - Kadıyoranlı Osman Ağa -Osman Bey - Bezzâz Yusuf Efendi – Debbâğ Hacı Mehmed Efendi - Hasan Efendi - Pazarcıklı Hacı İbrahim Efendi - Demircizâde Aliriza Efendi - Hamdi Bey - Bosnalı Ahmed Bey - Sofyalı Emin Bey - Kurtzâde Hacı Emin Bey ve Lâz İsmail Efendi.
İşte bu zevât, 1870-1922 yılları arasında İnegöl’de belediye başkanlığı yapmışlar ve yerel yönetimin temsilcisi olarak İnegöl’e hizmet etmişlerdir.
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar