İnegöl’e “Antiktoma” adının verilmesi, ilk Hıristiyan uluları arasında yer alan Aziz Tomas’ın, İnegöl coğrafyasında oturmuş olmasıdır. Çünkü ilk Hıristiyan mezheplerinden Aryenizm Mezhebi’nin kurucuları arasında yer alan Aziz Tomas, günümüzde, “Şehitler / Doma” adıyla anılan köyde ikamet etmiştir.“Doma” sözcüğü de - aslında- Tomas adının Türkçeleşmiş şeklidir. “Domaniç” adı da yine bu Aziz Tomas ile yakından ilgilidir. Zira “Domaniç” sözcüğü, Tomas’ın oğlu anlamına gelmektedir.

“Anjelokoma” adına gelince: Bunun Türkçe karşılğı, derin uykuya dalan melek demektir. Tarihi süreç içinde Bizans imparatoru Kostantin, 325 yılında İznik’te topladığı rûhânî konsilde Aryanizm Mezhebi’ni devre dışı bıraktırdıktan sonra İnegöl coğrafyasına adını veren Aziz Tomas, aforoz edilmiş; temsil ettiği Aryenizm Mezhebi, yasaklanmış ve İnegöl yöresi için kullanılan “Antiktoma” adı da değiştirilerek “Anjelokoma” olmuştur.

1299 yılında Osman Bey’in komutanlarından Turgut Alp tarafından İnegöl fetih edilinceye kadar “Anjelokoma” adı, kullanılmıştır. Fetih geçekleştikten sonra bu yöreye, Türkçe “İnegöl” adı verilmiştir.

İnegöl adına gelince: Bu sözcük, iki kelimeden oluşmuştur. Bunlardan biri,

“İne” diğeri ise “Göl” sözcüğüdür. Bu iki kelimenin birleşmesi ile “İnegöl” ismi

oluşmuştur. Diğer yandan “Ana” kelimesi, tarihî süreç içinde, halk dilinde değişik söylem biçimleri yaşamış ve sonunda “İne”şeklini almıştır. “Ana” kelimesinin etimolojik yapı değişikliğine uğraması sonucunda bu şekli almış olan “İne” kelimesi, bazı isimler ile birleşerek birleşik isimler oluşturmuştur.

Sözgelimi: Bolu, İnebolu; Bey, İnebey; Han,İnehan; Çeşme, İneçeşme; Pazar, İnepazar; Göl, İnegöl gibi. Arapça soy-sop anlamına gelen “Âl” kelimesi de “İne” kelimesi ile birleşerek“İnâl” şeklini almıştır ki eski Türkler’de bu isim annesi tarafından soylu bir âileye mensup, kişiler için kullanılmıştır. Osmanlılarda ise bunun yerine “Çelebi” sözcüğü kullanılmıştır.

Evliya Çelebi, Seyehatnâmesi’nde “İne” kelimesinin, Farsça “Cuma” anlamına gelen “Ezine”kelimesinden oluştuğunu söylemiş ise de - kanâatimizce-bu görüş uygun değildir.

Yapılan bu analizlerden sonra kesin olarak söyleyebiliriz ki “İnegöl” sözcüğünün anlamı,“Anagöl” veya “Başgöl” demektir. Tıpkı Başkent ve Başşehir gibi. İnegöl Ortaokulu’nun tarih ve coğrafya öğretmenlerinden Merhum Turgut Canmamaş, 1942 yılında hazırlayıp İnegöl-Halk Evi’nde seminer şeklinde halkasunduktan sonra 1947 yılında Halk Evi tarafından yayımlanan, İnegöl adlı eserinde bu sözcüğe: “Subaşı” demeyi yeğlemiştir.

Recep Akakuş Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan

Ayhan Talha Bayraktar