Noktacı Kasım Efendi’den sonra İnegöl’e nisbet edilmesi gereken ikinci müellif, Turgut Canmamaş Hoca olmalıdır.
Bu dönemde halk evleri, bir çeşit, kültürel mabed misyonu üstlenmiştir.
Cami ve mescidlerde Türkçe hutbe ve ezan okuma zorunluluğu getirilmiştir.
Haftalık tatil günü de Cuma gününden pazar gününe kaydırılmıştır. Ünvan ve lakaplar kaldırılmış, bunun yerine soy adı kullanılmaya başlamıştır;
kıyafetler değişmiş; fes ve sarık yerine erkeklere kasket veya fötr şapka giyme mecburiyeti getirilmiştir.
Dinî nitelik taşıdığı için zekât ve âşar vergisi kaldırılmış; yerine, belirli mâli kriterler göz önünde bulundurularak, yeni vergiler konmuştur.
Dinî nitelik taşıyan zekat, sadaka ve kurban derisi gibi bağışlar, Kızılay ve Hava kurumu gibi sosyal amaçlı derneklere yönlendirilmiştir.
1935 yılında yapılan milletvekili seçiminde İstanbul’da yaşamakla birlikte İnegöl kökenli Şekibe Akkavuk /İnsel, Bursa’dan milletvekili seçilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne ilk kadın milletvekili olarak bu hanım efendi girmiştir.
Şekibe Akkavuk / İnsel Hanım Efendi, Lise tahsili görmüş ve İstanbul’da ikamet eden bir hanımdır. Ancak kendisi soy kütüğü itibariyle İnegöl’ün en eski âilelerinden Sâdıkzâdelere mensuptur ki bu âilenin, İshak Paşa Kethüdâsı ve İshak Paşa vakıflarının nâzırı Sofu Hacı Sinan Efendi olduğunu ilgili bahislerde uzun uzun anlatmış idik.
1928 yılından itibaren yeni Türk alfabesi kullanılmaya başladığından resmî yazışmalarda Arapça kökenli yazının öğretimi de kullanılması da yasaklanmıştır.
1933 yılında Dârü’l-Fünûn adı verilen eski İstanbul Ünversitesi kapatılarak yeni İstanbul Ünversitesi açılıncaya dek bu konuda son derece hassas davranılmış; dinî nitelikli kitaplar başta olmak üzere eski kültür ve yönetimi temsil eden yazı, resim ve kitaplar, bir çok yerde, takîbat konusu olmuş; ele geçirilenler, ya toprağa gömülerek veya yakılarak imhâ edilmiştir.
Şu kadar var ki Yeni İstanbul Ünversitesi açılarak öğretime başladıktan ve 1935 yılında milletvekili seçimleri yapıldıktan sonra –belli şartlar yerine getirilmek kaydıyla– çok sınırlı da olsa isteyenlere Kur’an-ı Kerîm öğrenme hakkı tanınmıştır.
Bu cümleden olmak üzere ilk defa 1933 yılında İstanbul-Kapalı Çarşı içinde bulunan Hacı Evliya Han Camii imam-hatibi Merhûm Ömer Lütfü Efendi’ye –isteyenlere Kur’an-ı Kerîm öğretme yetkisi verilmiştir.
1935 yılı milletvekili seçimlerinden sonra bu konuda yetki verilenlerin sayısında artış gözlenmektedir.
İnegöl bazında konu ele alındığında Noktacı Kasım Efendi Camii ile bağlantılı olarak Cırgıt Hoca’nın soy kütüğüne bağlı kişilerin bu hizmetleri yürüttüklerini Merhum Tevfik Tabakoğlu ile yaptığım bir sohbetten, öğrenmiş bulunyorum.
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar
