Recep Akakuş yazdı
İshak Paşa, tanzîm ve tescil ettirdiği 1486 tarihli vakfiyesinde şart etmiştir ki, vakıf gelirleri, öncelikle, İnegöl’deki külliyenin bakım ve onarımına harcanacaktır.
1466-1469 yılları arasında hizmete açıldığına vakıf olduğumuz İnegöl-İshak Paşa Külliyesi, zaman zaman onarım ve tamire ihtiyaç duymuştur. Kaynaklardan tesbit edebildiğimiz son tamirat işlemini paylaşalım:
İnegöl-İshak Paşa Camii giriş kapısı üzerinde yer alan kitâbede görüldüğü üzere Hicri 1294/ Miladi 1877 yılında Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılan köklü bir onarımdır vardır.
Bu tâmir sırasında camiin klasik yapısını değiştirecek tarzda giriş kapı kemerinde ve pencere boşluklarında büyük değişiklikler yapılmıştır.
Hatta Prof. Ali Saim Ülgen’in görüşüne göre günümüzde yan ve cenah kanatları, kapalı hücre biçiminde iken bu tamir sırasında hücrelerin duvarları kaldırılarak birer geniş kemer haline sokularak camiin iç mekânı, genişletilmiştir.
Teknik bir tâbir ile söylemek gerekirse evvelce bir “zâviyeli mescid olan İshak Paşa Camii, 1877 onarımı ile “kanatlı cami tipine” dönüştürülmüştür.
Hicri 1294/Miladi 1877 yılında yapılan onarım sırasında: cami, medrese, türbe ve hamam dışında İshak Paşa imaretine dâhil bütün üniteler, ortadan kaldırılmıştır.
Muhtemelen bu dönemde İshak Paşa Kervansarayı’nın yerine İshak Paşa İlköğretim Okulu, inşa edilmiştir. Bu okul daha sonra yıkılarak İshakpaşa Camii’nin karşı tarafında, Kapalıçarşıya bitişik bir çarşı yapısı oluşturulmuştur.
İmarete dâhil olmakla beraber yerleşim alanı içinde kalmış olan çarşı veya “Salı Hamamı” diye de anılan İshak Paşa Hamamı, kiralama usûlü’ne dayalı olarak el değiştirmiş ve zaman içinde de şahıs mülkü haline gelmiştir.
SELÂNİK’TE İSHAK PAŞA İMÂRET CAMİİ
İnegöl’deki İshakpaşa Camii’nin kardeş yapısı Yunanistan Selanik şehrindedir.
Amasya kökenli İnegöl doğumlu İshak Paşa, Sultan II. Beyazıt’in (1481-1512) ilk sadrazamıdır. İshak Paşa’nın ise bu sadrazamlığı, ikinci sadrazamlığı olmaktadır. Hatırlanacağı üzere; ilk sadrazamlığı, Fatih zamanında Rum Mehmed Paşa’nın azledilmesinden sonra 1469- 1472 yılları arasında gerçekleşmiştir.
Sadrazam İshak Paşa’nın, Amasya kökenlilerden oluşturduğu yönetim kadrosu, 1482 yılı sonlarında tasfiye edilmiş ve Sadrazam İshak Paşa da Selânik Valiliği’ne atanmıştır.
Hayatının son beş yılını Selanik Valisi olarak geçiren Amasya kökenli İnegöl doğumlu İshak Paşa, Selanik’teki görkemli İmaret Camii’ni, bu dönemde inşa ettirmiştir. Alaca İmaret Camii veya İshakiye Camii isimleri ile de anılan bu hayrî tesisleri, inşa ederek hizmete açtıktan sonra, bu hayrî tesisin işletilmesi için yeterli vakıflar da bırakmıştır.
1484-85 yıllarında tamamlandığı görülen Selânik-İshak Paşa Külliyesi-plan itibâriyle-İnegöl’deki İshak Paşa Camii’ne yakındır.
Selânik’te Osmanlı hâkimiyeti zamanında yapılan en eski ve de en değerli camilerden bir tanesi, hiç şüphe yok ki Alaca-İmaret Camii’dir. Bu Camii şu an el sanatları müzesi olarak kullanılmaktadır.
Selanik’teki İshakpaşa camii; minaresi yıkık, kubbesi harap bir halde, gerçek vatanı Türkiye’den, kardeş şehri İnegöl’den bir yardım elinin uzanmasını beklemektedir.
