Günlerimizin okuyarak değerlendirmeye çalışıyoruz. Seri bir kitap okuma isteği insanın içine doğduğunda elinden geleni yapması gerekiyor sanırım.
“Medeniyet Aklı” isimli kitabını okuduktan sonra sizlerle tanıştırmıştım. Onun devamı niteliğinde olan “Osmanlı Aklı” da değerli ve hacimli bir kitap: 555 sayfa.
Aslında kitabın üslubunu beğenmişim. Yazar Savaş Barkçin’in karşısındaki insana hitap eder gibi, muhabbet tadında yazmış olması okuyucuyu yani beni etkiledi. Bu arada yazarın, nasıl bir kültüre sahip olduğunu da satır aralarında ya da tüm satırlarda görmek mümkün.
Bana kalırsa bu kitap sadece Osmanlı Aklı başlığı altında 100-150 sayfa kadar olabilirdi. Lakin yazarımız mukayeseli yani karşılaştırarak değerlendirme yapmayı çok seviyor olmalı.
Herhangi bir meseleyi konu merkezli ele aldığında onun Osmanlı'da nasıl olduğunu zikrettikten sonra Amerika'da İngiltere'de eski Roma'da bazen de günümüzde nasıl olduğunu da anlatıyor.
Özellikle dünya tarihi hakkında bilgi de öğrenmiş oluyoruz. Belki de Osmanlı aklının yanımda bir Amerikan aklını da görüyoruz.
23.07.2024 tarihinde başladığım bu kitabı 11.08.2014 tarihinde bitirmişim. Tabii bu arada yeni tanıdığım, Tavşanlı’da muhabbet imkanı bulduğum Mustafa Üftadeoğlu'nun kısa bir romanı da araya sıkıştırmıştım.
Neyse konuyu dağıtmayalım. Kitabın içindekiler bölümünden okuyunca başlıklar biraz dikkatimizi çeker:
Osmanlı: Bir Dünya Medeniyeti; Osmanlı'nın Üç Kurucusu: Mevlana, İbni Haldun, İmamı Azam; Rex, Lex, Pax (önce kuvvetli bir YÖNETİM oluşur, sonra da o yönetimin kendini de bağlayacak şekilde oluşturduğu bir HUKUK ve en sonunda o yönetimin kendi sınırları yayılmış ve talep edilen MEDENİYET DEĞERLERİ ortaya çıkar), Osmanlı'nın Organizasyon Dehası; Devşirme Sistemi yani Yeteneğin Zaferi; Devşirmeler ve Göçmenler; Osmanlı Bürokrasisi; Akıl, Yetenek, Disiplin; Osmanlı'nın Stratejik Dehası; Kapitülasyonlar, Taviz mi Taktik mi?; Barbaros, Korsanlıktan Paşalığa; Medeniyet ve Şiddet; İletişim ve Ulaşım; Dev Organizasyon: Loncalar; Ayrılmaz ikili: Siyaset ve Ekonomi; Reformlar neden başarılı olmaz? Osmanlı Aklını Yaşatmak...
Aslında Osmanlı bütün ilhamını İslam'dan alıyordu, ana gövde dine dayanıyordu.
Bir bölümünün saydığımız bu yan başlıklar ilgi ile okunmaya değer satırlardan oluşuyor. Zira yazarımız 1996 yılında ABD'de Jones Hopkins Üniversitesinde, Dünya tarihi ve teorisi alanında yüksek lisans yapmış.
Kısacası dünyada iz bırakmış devletler, milletleri nasıl yönetmiş, nerelerde başarılı olmuş nerelerde başarısız... Hepsini tek tek görüyorsunuz.
Yazarımız, Osmanlı aklını anlatırken sadece övgü dolu cümleler kurup bizi kör bir tarafgirliğe zorlamamış. Akıllıca düşünüp/davranıp sorunların ne zaman, nerede, nasıl ortaya çıktığını ve nasıl giderildiğini ya da sonuçlarını tespit etmiş.
Kitabı okurken acaba bilgi verdiği konuları bir kitaptan mı okudu yoksa konu ile alakalı çaplı bir araştırma yaparak mı tespit etti merak ediyordum. Lakin konu hakkında doktora çalışması yaptığına göre ulaşabildiği kadar kaynağa ulaşıp yaptığı tespitlerin doğruluğuna kanaat getirdim.
Kitabın kapağını açmadan aklımda kalanlardan bazılarını paylaşmak isterim. Mesela Osmanlı, Fatih dönemine kadar “sadakat” kavramını ön tarafa çıkarırken özellikle Çandarlı Halil Paşa'nın öldürülmesi üzerine bundan sonra “liyakat” kavramı geçerlidir demiştir. Ve Osmanlı her yetenek sahibi insanı kendi sistemi içinde değerlendirmiş ve bunun en güzel örneği de ünlü bir korsan olan Barbaros'a Kaptan-ı Deryalık vermiştir. Yine devşirme olan Sokullu Mehmet Paşa’yı devlet hizmetlerine almış ondan büyük faydalar elde etmiştir. (DEVAM EDECEK İNŞALLAH!)
AHMET TAŞTAN